اختلال شخصیت در کودکان
اختلال شخصیت در کودکان موضوعی جدی و نگرانکننده است که میتواند خانوادهها را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و آنها را به جستجوی راهحلهای درمانی سوق دهد. به طور کلی، مشکلاتی که بر سازگاری کودک با محیط اطرافش اثر منفی میگذارد، اغلب تحت عنوان اختلال شخصیت شناسایی میشود. این نوع اختلالات در کودکان به دلیل تغییرات مداوم و طبیعی در دوران رشد روانی، معمولاً به سختی تشخیص داده میشوند.
در دوران کودکی، رفتارها و واکنشهای احساسی کودک به طور مستمر در حال تغییر است و ممکن است نشانههایی از اختلال شخصیت مشاهده شود که بهطور موقت و در نتیجه تغییرات رشدی باشد. با این حال، زمانی که کودک به سنین نوجوانی میرسد و شخصیت او به تثبیت نزدیک میشود، اگر این نشانهها همچنان ادامه داشته باشند، ممکن است نشاندهنده وجود یک اختلال شخصیت واقعی باشد که نیاز به توجه و درمان تخصصی دارد.
در این مرحله از رشد، که تقریباً پایان شکلگیری شخصیت محسوب میشود، تشخیص دقیق و ارزیابی وضعیت روانی کودک اهمیت ویژهای پیدا میکند. اگر اختلالات مشاهده شده همچنان در این دوران باقی بمانند، لازم است که به طور جدی به بررسی و درمان آنها پرداخته شود تا کودک بتواند به سلامت روانی و سازگاری بهتر دست یابد.
دلایل بروز اختلال شخصیت در کودکان
اختلال شخصیت در کودکان میتواند به اشکال مختلفی بروز پیدا کند و دلایل این اختلالات معمولاً به سه دسته اصلی تقسیم میشوند:
- اختلالهای ارثی: این نوع اختلالات به دلیل استعداد ژنتیکی فرد ایجاد میشود و میتواند از نسلی به نسل دیگر منتقل گردد. این عامل ژنتیکی میتواند زمینهساز مشکلات رفتاری و شخصیت در کودکان باشد که به طور طبیعی در خانوادههای خاص مشاهده میشود.
- اختلالهای اکتسابی: این اختلالات به دلایل محیطی و تربیتی بروز میکنند. به ویژه، شیوههای نادرست تربیتی و تأثیرات منفی محیطی میتوانند باعث بروز مشکلات شخصیت در کودک شوند. محیطی که کودک در آن رشد میکند، و نحوه تعاملات خانوادگی میتواند به شکلگیری اختلالات رفتاری کمک کند.
- روانپریشی ارگانیک: این اختلالات ناشی از آسیبهای مغزی یا بیماریهای عفونی هستند که به سیستم عصبی مرکزی آسیب میزنند. چنین آسیبهایی میتوانند تأثیرات جدی بر رشد و توسعه شخصیت کودک بگذارند و نیازمند درمانهای پزشکی و روانشناختی فوری هستند.
عوامل اولیه که ممکن است به ناهماهنگیهای رفتاری منجر شوند، ممکن است حتی در دوران بارداری شروع شوند. برای پیشگیری از مشکلات احتمالی، زنان باردار باید مراقبتهای بهداشتی مناسبی داشته باشند و از عوامل خطرزا که میتواند به سلامت کودک آسیب بزند، پرهیز کنند. دوران بارداری نقش کلیدی در شکلگیری شخصیت کودک دارد و سلامتی مادر تأثیر مستقیم بر وضعیت روانی و جسمانی کودک دارد.
علاوه بر این، در صورتی که کودک دچار آسیبهای جسمانی یا بیماریهای عفونی شود، باید اقدامات درمانی فوری و مؤثر انجام شود تا از بروز عوارض جدی از جمله اختلالات شخصیتی جلوگیری گردد.
علائم و تشخیص اختلال شخصیت در کودکان
تشخیص اختلالات شخصیت در کودکان به دلیل پیچیدگیهای خاص این اختلالات و تغییرات مستمر در رشد روانی آنها، فرایند دشواری است. متخصصان معمولاً باید کودک را برای حدود شش ماه زیر نظر داشته باشند تا بتوانند تشخیص دقیقی ارائه دهند. این اختلالات شخصیت میتوانند به اشکال مختلف نمایان شوند که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود:
- اختلال پارانوئید: در این حالت، کودک ممکن است دچار ایدههای نادرست و غیرمنطقی شود که به شدت برای او اهمیت دارند، مانند ترس از آزار و اذیت یا حسادت بیدلیل. این کودکان معمولاً به شدت مشکوک هستند و واکنشهای تند و پرخاشگرانهای نسبت به عدم برآورده شدن خواستههایشان نشان میدهند.
- اختلال اسکیزوئید: کودکانی که به این اختلال دچارند، معمولاً از برقراری ارتباط با دیگران امتناع میکنند و در ایجاد روابط مبتنی بر اعتماد مشکل دارند. این افراد ممکن است احساسات خود را به خوبی ابراز نکنند و در عین حال، به فعالیتهای خیالی و انزوا روی بیاورند.
- اختلال شخصیت غیر اجتماعی: این نوع اختلال در کودکانی که با معیارهای اخلاقی عمومی هماهنگ نیستند، بروز میکند. این کودکان به راحتی نمیتوانند اصول اخلاقی را رعایت کنند و در حفظ روابط خانوادگی و دوستی مشکلات زیادی دارند.
- اختلال بیثباتی عاطفی: در این اختلال، که بیشتر در نوجوانان مشاهده میشود، کودک ممکن است به طور ناگهانی دچار پرخاشگری و رفتارهای خشونتآمیز شود. احساسات شدید و متغیر و تهدید به خودکشی از ویژگیهای این اختلال هستند.
- اختلال هیستریک: این اختلال با نیاز مداوم به جلب توجه و خودنمایی مشخص میشود. کودکانی که به این اختلال دچارند، تمام رفتار و احساسات خود را به گونهای نشان میدهند که توجه دیگران را جلب کنند.
- اختلال وسواس: کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، ممکن است در حالت مضطرب و نگران درباره جزئیات کوچک قرار داشته باشند. آنها به طور مداوم تلاش میکنند که هر کار را به بهترین نحو انجام دهند که این موضوع میتواند منجر به اختلال در تعادل شخصیتی شود.
- اختلال حساس: کودکانی که به این اختلال دچارند، ممکن است به شدت از ترس و اضطراب رنج ببرند، به طوری که این احساسات منجر به محدودیت در فعالیتها و ارتباطات اجتماعی آنها میشود.
هر یک از این اختلالات نیاز به توجه و درمان تخصصی دارند تا بتوانند به بهبود وضعیت کودک و کمک به سازگاری او با محیط اطرافش منجر شوند.
اختلال شخصیت وابسته
کودکان ممکن است به اختلال شخصیت وابسته دچار شوند، که در آن کودک به طور مفرطی به دیگران وابسته است و از تصمیمگیری مستقل هراس دارد. این اختلال باعث میشود که کودک به شدت از درماندگی و عدم توانایی در انجام امور خود نگران باشد و به طور مداوم به دیگران برای راهنمایی و حمایت نیاز داشته باشد.
باید توجه داشت که اختلال شخصیت وابسته گاهی با مشکلات آموزشی و عدم توجه به تحصیلات اشتباه گرفته میشود، که به همین دلیل شناسایی دقیق آن ضروری است. تشخیص درست این اختلال نیازمند تخصص و تجربه روانکاو یا روانپزشک است که قادر به تفکیک بین تغییرات بیمارگونه روانی و مشکلات رفتاری اولیه است.
والدین باید در مواجهه با اولین نشانههای این اختلال، به دنبال مشاوره و کمکهای تخصصی باشند. در صورت عدم درمان و اصلاح به موقع، کودک ممکن است در آینده با مشکلات جدی در سازگاری اجتماعی و روابط بینفردی روبهرو شود، که میتواند بر کیفیت زندگی او تأثیر منفی بگذارد.
رفتار
روانشناس با توجه به علل مختلفی که ممکن است منجر به تغییرات پاتولوژیک در روان کودک شود، به انتخاب مناسبترین روش درمانی میپردازد. اگر اختلالات به صورت ارثی یا به دلیل آسیبهای ارگانیک در سیستم عصبی مرکزی بروز کرده باشند، تمرکز درمان معمولاً بر دارو درمانی و حمایتهای پزشکی است. در این موارد، کودک تحت نظارت دقیق و طولانیمدت قرار میگیرد تا پس از بررسیهای کامل، مناسبترین درمان تعیین شود.
از سوی دیگر، اختلالات اکتسابی شخصیت در کودکان معمولاً با رویکردهای غیر دارویی بهبود مییابند. درمان دارویی در این وضعیتها معمولاً تأثیرات محدودی دارد و درمانهای روانشناختی نقش کلیدی در اصلاح اختلالات ایفا میکنند. در مواردی که استفاده از دارو لازم است، پزشک معمولاً فقط دارویی را تجویز میکند که به صورت دورهای مصرف شود تا از ایجاد وابستگی یا عوارض جانبی طولانیمدت جلوگیری شود.
به طور کلی، برای درمان موفق اختلال شخصیت در کودکان، ضروری است که هرچه سریعتر پس از شناسایی علائم اولیه، اقدام به درمان کرد. دسترسی به موقع به متخصصان و پیروی دقیق از توصیههای درمانی میتواند به بهبود مؤثر و موفقیتآمیز کمک کند.
مرکز تست هوش و استعدادیابی کودکان به شما این امکان را میدهد که با اختلالات شخصیت در کودکان آشنا شوید. این اختلالات به عنوان الگوهای ثابت و مداوم از رفتارها و تجربیات درونی شناخته میشوند که به طور قابل توجهی با انتظارات فرهنگی و اجتماعی متفاوت و ناسازگار است. این نوع اختلالات به دلیل ویژگیهای غیرقابل تغییر و غیرعادی خود، نیاز به توجه و درمان ویژه دارند.
دلایل ایجاد اختلال شخصیت کودکان
برخی از متخصصان بر این باورند که اختلالات شخصیتی ناشی از تجربیات اولیهای هستند که مانع رشد و بلوغ طبیعی الگوهای رفتاری و ذهنی کودک میشوند. به عبارت دیگر، مشکلاتی که در دوران کودکی ایجاد میشوند، میتوانند تأثیرات بلندمدتی بر شکلگیری شخصیت فرد بگذارند و به بروز اختلالات شخصیتی منجر شوند.
از سوی دیگر، گروه دیگری از کارشناسان اعتقاد دارند که عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی نقش کلیدی در بروز اختلالات شخصیتی دارند. به این معنا که برخی ویژگیهای ارثی و تغییرات در عملکرد بیولوژیکی مغز میتواند مستعد بروز این اختلالات باشد.
در حال حاضر، هیچ نظریه واحد و قطعی برای توضیح کامل علتهای اختلالات شخصیتی وجود ندارد. به نظر میرسد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در شکلگیری این اختلالات نقش دارند. به همین دلیل، شناخت و درمان اختلالات شخصیتی به بررسی جامع و دقیق عواملی که شامل تاریخچه خانوادگی و تجربیات محیطی میشود، نیازمند است.
انواع اختلالات شخصیت کودکان
اختلالات شخصیت در کودکان و نوجوانان موضوع پیچیدهای است که بهطور کلی به الگوهای غیرمعمول و ناهنجار تفکر، احساس، و رفتار اطلاق میشود. در اینجا انواع مختلف اختلالات شخصیت را بهطور جامع و تفصیلی توضیح میدهیم:
۱. اختلال شخصیت بدبین (پارانوئید)
افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید از سوءظن و بدبینی شدید نسبت به دیگران رنج میبرند. این افراد تصور میکنند که دیگران بهطور مداوم در حال توطئهچینی یا قصد آسیب زدن به آنها هستند. این نوع بدبینی ممکن است باعث شود که کودک بهطور دائم احساس تهدید کند و در روابط اجتماعی دچار مشکلات عمدهای شود.
برای مثال، اگر کودک پارانوئید به این فکر کند که دوستانش قصد دارند او را مسخره کنند یا به او آسیب بزنند، ممکن است به طور غیرقابل پیشبینی و تند واکنش نشان دهد. این واکنشهای مفرط به نوبه خود میتواند به انزوا و مشکلات جدی در روابط اجتماعی منجر شود.
۲. اختلال شخصیت منزوی (اسکیزویید)
کودکان مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزویید معمولاً بیعلاقه و بدون هیجان به نظر میرسند. آنها تمایل به فاصله گرفتن از تعاملات اجتماعی و روابط نزدیک دارند. این کودکان ممکن است بهطور مداوم در کنار دیگران احساس راحتی نکنند و در برقراری ارتباط با همسالان خود دچار مشکل شوند.
برای مثال، یک کودک اسکیزویید ممکن است از بازیهای گروهی و فعالیتهای اجتماعی که نیاز به تعامل و همکاری دارند، اجتناب کند و بیشتر ترجیح دهد که تنها به فعالیتهای فردی مانند خواندن کتاب یا بازیهای کامپیوتری بپردازد.
۳. اختلال شخصیت وسواسی (وسواسی-اجباری)
این نوع اختلال در کودکان با تمایل به رعایت قوانین و مقررات بهطور وسواسی و غیرقابل انعطاف مشخص میشود. آنها ممکن است بهطور مفرط به جزئیات توجه کنند و در زندگی روزمره خود دچار مشکلاتی از جمله نیاز به نظم و ترتیب کامل شوند.
برای مثال، کودک مبتلا به اختلال وسواسی ممکن است وسواس زیادی نسبت به تمیزی و سازماندهی محیط خود داشته باشد و حتی تغییرات کوچک در برنامهریزی روزانه او میتواند منجر به اضطراب و ناراحتی شدید شود.
۴. اختلال شخصیت نمایشی (هیستریک)
کودکان با اختلال شخصیت نمایشی بهطور مداوم نیاز به توجه و تأیید از دیگران دارند. آنها معمولاً در موقعیتهای اجتماعی تلاش میکنند تا جلب توجه کنند و ممکن است بهطور مداوم به دنبال تأیید و تشویق از سوی دیگران باشند.برای مثال، یک کودک هیستریک ممکن است با رفتارهای نمایشی و جلب توجه، مانند نمایشدادن مهارتهای خاص یا ایجاد موقعیتهای درام و جنجالی، تلاش کند تا مرکز توجه قرار گیرد و از تأیید دیگران بهرهبرداری کند.
۵. اختلال شخصیت خودشیفته (نارسیستیک)
کودکان با اختلال شخصیت خودشیفته بهطور مفرط به خودشان و تواناییهایشان توجه دارند و انتظار دارند که دیگران نیز به آنها توجه ویژهای داشته باشند. آنها ممکن است احساس کنند که برتر از دیگران هستند و نیاز به تأیید و تحسین دیگران دارند.
برای مثال، کودک خودشیفته ممکن است همیشه در تلاش باشد تا به بهترین نحو خود را به نمایش بگذارد و نسبت به انتقادات یا عدم توجه از سوی دیگران حساسیت زیادی نشان دهد.
۶. اختلال شخصیت دوریگزین (اجتنابی)
این اختلال با ویژگیهایی نظیر خودباوری ضعیف و ترس از رد شدن مشخص میشود. کودکان مبتلا به اختلال شخصیت دوریگزین ممکن است از تعاملات اجتماعی بترسند و از موقعیتهایی که ممکن است منجر به عدم پذیرش یا قضاوت منفی شود، اجتناب کنند.برای مثال، یک کودک دوریگزین ممکن است از مشارکت در فعالیتهای گروهی و اجتماعی خودداری کند و بهطور مداوم نگران باشد که دیگران او را نپذیرند یا قضاوت کنند.
۷. اختلال شخصیت وابسته
کودکان با اختلال شخصیت وابسته نیاز شدید به دیگران دارند و معمولاً در تصمیمگیریها و انتخابها بهشدت به دیگران وابسته هستند. این کودکان ممکن است بهراحتی تحت تأثیر دیگران قرار بگیرند و فاقد اعتماد به نفس کافی باشند.
برای مثال، کودک وابسته ممکن است در انتخابهای ساده روزمره، مانند انتخاب لباس یا تصمیمگیری درباره فعالیتهای تفریحی، به شدت به نظرات و تصمیمات والدین یا دیگران وابسته باشد و قادر به تصمیمگیری مستقل نباشد.
۸. اختلال شخصیت ضداجتماعی
این نوع اختلال با رفتارهای بیاحساس و نافرمانی نسبت به قوانین و هنجارهای اجتماعی مشخص میشود. کودکان مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی ممکن است در پیروی از قوانین و احترام به دیگران مشکلات جدی داشته باشند و بهطور مداوم در معرض رفتارهای غیرقانونی یا آسیبرسان قرار بگیرند.
برای مثال، کودک ضداجتماعی ممکن است بهطور مداوم قوانین مدرسه را نقض کند، به دیگران آسیب برساند و به رفتارهایی مانند دروغگویی و دزدی روی آورد.
۹. اختلال شخصیت بینابینی
کودکان با اختلال شخصیت بینابینی دچار نوسانات شدید عاطفی و خلقی هستند. آنها ممکن است هیجانات خود را بهطور نادرست و نامناسب بروز دهند و بهراحتی تحت تأثیر احساسات متغیر خود قرار بگیرند. این اختلال ممکن است به رفتارهای خودآسیبزننده یا حتی خودکشی منجر شود.
برای مثال، کودک بینابینی ممکن است بهطور مداوم نوسانات شدید خلقی را تجربه کند و در مواقعی با بروز احساسات قوی و غیرقابل کنترل به رفتارهایی نظیر آسیب به خود یا دیگران روی آورد.
افزایش خطر ابتلا به اختلال شخصیت در کودکان و پیامدهای احتمالی آن موضوعاتی پیچیده و چندوجهی هستند. برای توضیح این موضوعات به صورت متفاوت و دقیقتر، میتوانیم این گونه بیان کنیم:
عوامل افزایشدهنده خطر اختلال شخصیت در کودکان
تجربه بدرفتاری در دوران کودکی:
تأثیرات محیطی: کودکانی که در معرض بدرفتاریهای عاطفی، جسمی یا جنسی قرار میگیرند، ممکن است در ساختار شخصیت خود مشکلاتی جدی تجربه کنند. این بدرفتاریها میتواند شامل تحقیر، نقص در مراقبت یا حتی بیتوجهی باشد.
اثر گذاری بر توسعه هیجانی: این تجربهها میتوانند موجب اختلال در رشد عاطفی و اجتماعی کودک شوند و زمینهساز اختلالات شخصیتی در آینده باشند.
پیشینه خانوادگی و ژنتیکی:
رابطه با اختلالات خلقی: اگر در خانواده فردی با اختلالات خلقی یا شخصیتی وجود داشته باشد، احتمال اینکه کودک نیز با مشکلات مشابهی مواجه شود، افزایش مییابد. این میتواند به دلیل ژنتیک یا تاثیرات محیطی خانوادگی باشد.
مدلهای رفتاری: کودکان میتوانند رفتارهای غیرسالم والدین را الگو برداری کرده و به صورت ناخودآگاه به این رفتارها دچار شوند.
پیامدهای احتمالی اختلال شخصیت در کودکان
مشکلات در تعاملات اجتماعی:
- اختلال در روابط: افراد با اختلال شخصیت ممکن است در برقراری روابط سالم با دیگران دچار مشکل شوند، که این میتواند منجر به تنهایی و انزوای اجتماعی شود.
- درک نادرست از دیگران: مشکلات در تفسیر احساسات و انگیزههای دیگران میتواند به سوءتفاهمها و تعارضات مکرر منجر شود.
چالشها در حفظ شغل و حرفه:
اختلال در عملکرد شغلی: عدم توانایی در مدیریت استرس و تعامل موثر با همکاران میتواند منجر به مشکلات در محیط کار و ناتوانی در حفظ شغل شود.
تأثیر بر انگیزه و بهرهوری: اختلالات شخصیتی ممکن است بر انگیزه و بهرهوری کاری تاثیر منفی بگذارد، که میتواند بر موفقیت حرفهای فرد اثر بگذارد.
افسردگی و اضطراب:
تجربه احساسات منفی: افراد با اختلال شخصیت ممکن است بیشتر در معرض افسردگی و اضطراب قرار گیرند. این مشکلات میتوانند ناشی از فشارهای داخلی و بیرونی ناشی از اختلالات شخصیتی باشند.
درمان اختلالات شخصیت کودکان
برای تغییر و تحول در رفتار و اعمال، میتوان به راههای نوآورانه و جامعتری پرداخت که فراتر از تکنیکهای سنتی هستند. در این راستا، آموزش مهارتهای اجتماعی به فرد این امکان را میدهد که بهطور مؤثرتر با دیگران تعامل کند و در ایجاد ارتباطات مثبت موفقتر عمل نماید. همچنین، شناسایی و پاداشدهی به رفتارهای مناسب و صحیح به فرد کمک میکند تا این رفتارها را تقویت کرده و به عادتهای پایدار تبدیل کند.
از طرف دیگر، یادگیری تکنیکهای کنترل هیجانات و احساسات، مانند روشهای مدیتیشن یا تحلیل هیجانات، به فرد ابزارهای مفیدی برای مدیریت بهتر احساسات و واکنشها در موقعیتهای مختلف میدهد. علاوه بر این، خودآزمایی و تحلیل منظم از رفتارها و نتایج آنها میتواند به فرد در درک عمیقتری از نقاط قوت و ضعف خود کمک کند و به او امکان دهد که تغییرات لازم را بهطور مؤثری اعمال نماید. در نهایت، تقویت تعهد و پاسخگویی به رفتارها، فرد را به پذیرش مسئولیت کامل در قبال اعمال و تصمیمات خود سوق میدهد، که این خود به بهبود مستمر و پایدار در زندگی شخصی و اجتماعی منجر میشود.
درمان با استفاده از داروها
در حال حاضر، هیچ داروی اختصاصی برای درمان اختلالات شخصیتی به تنهایی وجود ندارد. درمان این اختلالات معمولاً به طور غیرمستقیم از طریق مدیریت و کاهش علائم مرتبط انجام میشود. به عبارت دیگر، داروها برای درمان شرایط پزشکی همراه با اختلالات شخصیتی استفاده میشوند که ممکن است همزمان با این اختلالات وجود داشته باشند.
به عنوان مثال، در صورتی که فرد مبتلا به اختلال شخصیتی دچار مشکلاتی مانند اختلالات روانپریشی، اضطراب شدید یا افسردگی باشد، پزشک ممکن است داروهای ضد روانپریشی، داروهای ضد استرس یا داروهای ضد افسردگی را تجویز کند. این داروها به هدف کاهش علائم ناتوانکننده و بهبود کیفیت زندگی بیمار تجویز میشوند، اما خود اختلال شخصیت نیاز به درمانهای روانشناختی و درمانی خاصتری دارد که به صورت مستقیم بر الگوهای رفتاری و هیجانی فرد تأثیر میگذارند.
جمع بندی
در این مطلب از سایت روانشناسی دکتر دولت یاری به بررسی بررسی اختلال شخصیت در کودکان پرداختیم. مجموعه روانشناسی کودکان و نوجوانان دکتر دولت یاری بیش از ۱۵ سال در حوزه کودک و نوجوان و خانواده سابقه کاردرمانی دارد. هدف مجموعه روانشناسی کودکان و نوجوانان دکتر دولت یاری از آموزشها استفاده از جدیدترین متدهای روانشناسی واکسیناسیون روان است. جهت دریافت مشاوره برای درمان اختلال رفتاری کودکان با شماره زیر تماس بگیرید:
شماره مطب: 02632738133
آدرس مطب: کرج، چهارراه طالقانی به سمت میدان شهدا، ساختمان پزشکان آراد، طبقه ۷ واحد ۷۰۲