اختلال اضطراب در کودکان
اضطراب یکی از احساسات انسانی است که در تمامی سنین و شرایط ممکن است بروز کند و می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر عملکرد فرد داشته باشد. به ویژه در کودکان، این احساس می‌تواند در موقعیت‌های ساده مانند حضور در جمع‌های جدید یا ملاقات با افراد ناآشنا به شدت مشهود شود. این گونه موقعیت‌ها می‌توانند برای کودکانی که به دلیل عدم تجربه یا مهارت‌های اجتماعی کافی در ابراز خود دچار مشکل هستند، چالش‌برانگیز و نگران‌کننده باشند.
در واقع، تجربه‌ی اضطراب در چنین شرایطی طبیعی است و به عنوان یک واکنش دفاعی در برابر ناشناخته‌ها عمل می‌کند. اما وقتی این اضطراب به سطحی برسد که مانع از ارتباط مؤثر کودک با همسالان یا فعالیت‌های روزمره‌اش شود، می‌توانیم درباره اختلال اضطراب صحبت کنیم. در این وضعیت، کودک ممکن است در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی احساس خستگی، دلشوره و حتی ترس کند، که این به نوبه خود می‌تواند بر توانایی‌های اجتماعی و تحصیلی او تأثیر منفی بگذارد.
اختلال اضطراب در کودکان می‌تواند ناشی از عدم وجود مهارت‌های خودکنترلی باشد و بنابراین نیاز به توجه و حمایت والدین و معلمان دارد. در ادامه، لازم است به بررسی این اختلال بپردازیم و راهکارهایی برای کمک به کودکان در مدیریت و کاهش اضطراب ارائه دهیم. این راهکارها می‌تواند شامل تکنیک‌های آرام‌سازی، تقویت مهارت‌های اجتماعی و ایجاد محیط‌های حمایتی و مثبت باشد که به کودک کمک می‌کند تا احساسات خود را بهتر مدیریت کند و به تدریج بر اضطرابش غلبه کند.
اضطراب و اختلال اضطراب چیست؟
اضطراب یک واکنش هیجانی است که می‌تواند با احساس ترس، نگرانی و ناآرامی همراه باشد. این حالت معمولاً به افزایش ضربان قلب، تعریق و بیقراری منجر می‌شود و به‌عنوان یک پاسخ طبیعی به موقعیت‌های استرس‌زا یا ناشناخته شناخته می‌شود. برای مثال، قبل از یک آزمون یا مصاحبه شغلی، بسیاری از افراد به‌طور طبیعی دچار اضطراب می‌شوند.
اما تفاوتی اساسی میان این احساسات گاه‌به‌گاه و اختلالات اضطرابی وجود دارد. اختلال اضطراب به شرایطی اشاره دارد که فرد به‌طور مکرر و شدید دچار احساسات ترس و وحشت می‌شود، به‌گونه‌ای که این احساسات در فعالیت‌های روزمره‌اش اختلال ایجاد می‌کنند. این نوع اضطراب می‌تواند در نتیجه موقعیت‌های مختلف، حتی در کارهای ساده، مثل رفتن به فروشگاه یا ملاقات با افراد جدید، به‌طور ناگهانی و شدید بروز کند.
اختلالات اضطرابی انواع مختلفی دارند و هرکدام ممکن است نشانه‌ها و علائم خاص خود را داشته باشند. برخی از این اختلالات ممکن است نیاز به درمان‌های دارویی و روان‌شناختی داشته باشند. به‌عنوان مثال، اختلال اضطراب جدایی یکی از این موارد است که می‌تواند به‌ویژه در کودکان شدید باشد و نیاز به حمایت ویژه دارد. شناخت این تفاوت‌ها و درک نیاز به درمان مناسب، برای کمک به افرادی که با اضطراب دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اهمیت زیادی دارد.
مطالعه بیشتر: اختلال رفتاری کودکان
اختلال اضطراب در کودکان
بروز احساس نگرانی و اضطراب در کودکان در شرایط جدید معمولاً طبیعی است؛ برای مثال، زمانی که یک کودک برای اولین بار به مدرسه می‌رود یا به منطقه‌ای ناآشنا منتقل می‌شود. این نوع اضطراب، به عنوان یک واکنش طبیعی به تغییرات، می‌تواند به تسهیل سازگاری کودک کمک کند.
اما در برخی از کودکان، اضطراب به‌طور مکرر و روزانه ظاهر می‌شود و می‌تواند بر رفتار و ذهن آن‌ها تأثیر منفی بگذارد. این وضعیت ممکن است باعث شود که کودک در فعالیت‌های روزمره و تعاملات اجتماعی مانند رفتن به مدرسه دچار مشکل شود و از آن‌ها اجتناب کند.
برای تشخیص اختلال اضطراب در کودکان، می‌توانیم به چند سؤال کلیدی توجه کنیم:
- آیا کودک شما به‌طور مکرر احساس اضطراب می‌کند؟ آیا این حالت بیشتر روزها تکرار می‌شود؟
- آیا کودک در تمرکز بر روی فعالیت‌ها با مشکل مواجه است؟
- آیا خواب شبانه کودک به هم خورده و در طول روز احساس خستگی می‌کند؟
- آیا او از نظر خلق و خو حساس و تحریک‌پذیر به نظر می‌رسد؟
تغییرات در خلق و خو و مشکل در تمرکز از مهم‌ترین نشانه‌های اختلال اضطراب هستند. اگر این علائم به‌طور مکرر و قابل توجهی ظاهر شوند، ممکن است نیاز به ارزیابی و حمایت بیشتری وجود داشته باشد.
علائم اختلال اضطراب در کودکان
اختلال اضطراب در کودکان می‌تواند با مجموعه‌ای از نشانه‌ها و علائم مختلف همراه باشد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
- مشکل در تمرکز: کودک ممکن است در یادگیری و انجام تکالیف مدرسه دچار مشکل شود و نتواند به راحتی بر روی کارها تمرکز کند.
- اختلال خواب: بیدار شدن مکرر در شب و خواب‌های ناآرام می‌تواند نشانه‌ای از اضطراب باشد. این مشکلات خواب می‌تواند به خستگی و بی‌حوصلگی در طول روز منجر شود.
- کاهش اشتها: برخی کودکان ممکن است به دلیل اضطراب تمایل به غذا خوردن نداشته باشند یا از خوردن غذاهای خاص اجتناب کنند.
- حساسیت و پرخاشگری: تغییرات خلقی می‌تواند شامل حساسیت زیاد و تمایل به پرخاشگری باشد که در رفتار کودک نمایان می‌شود.
- شکایت‌های جسمانی: مانند دل‌درد یا سردرد، که ممکن است ناشی از اضطراب باشند، بدون وجود مشکل پزشکی مشخص.
- گریه‌های مکرر: کودک ممکن است به راحتی و بدون دلیل مشخصی دچار گریه شود.
- احساس نگرانی دائمی: نگرانی بیش از حد در مورد مسائل مختلف و حتی جزئیات زندگی روزمره.
- بیقراری: ممکن است کودک به‌طور مداوم بی‌قرار باشد و نتواند در یک مکان ثابت بماند.
- اجتناب از موقعیت‌ها: کودک ممکن است از شرکت در فعالیت‌ها یا قرار گرفتن در موقعیت‌های خاص مانند جمع‌های اجتماعی اجتناب کند.
- وابستگی شدید: احساس نیاز به نزدیکی و چسبیدن به والدین و دیگر نزدیکان.
این علائم ممکن است به‌صورت فردی یا ترکیبی در کودکانی که دچار اختلال اضطراب هستند، مشاهده شود و در صورت ادامه‌دار بودن، نیاز به مشاوره و حمایت بیشتری خواهد بود.
انواع اختلال اضطراب در کودکان
اختلال اضطراب در کودکان می‌تواند به دلایل متنوعی شکل بگیرد و هر نوع اختلال با ویژگی‌های خاص خود شناخته می‌شود. در ادامه به توضیح چند نوع از این اختلالات می‌پردازیم:
- اختلال اضطراب فراگیر
- اختلال اضطراب جدایی
- اختلال اضطراب اجتماعی
- اختلال هراس یا وحشت
- لالی انتخابی (میوتیسم)
- فوبیای خاص
هر یک از این اختلالات نیاز به تشخیص و درمان مناسب دارند تا کودک بتواند به بهبود و رشد اجتماعی و عاطفی دست یابد.
اختلال اضطراب فراگیر
اختلال اضطراب فراگیر (GAD) به نوعی از اضطراب اشاره دارد که در آن کودک به طور مداوم و مفرط در مورد مسائل روزمره و فعالیت‌های معمولی نگران است. این نوع اضطراب می‌تواند بدون هیچ دلیل واضحی ایجاد شود و غالباً شامل نگرانی‌های بی‌پایه در مورد آینده یا حوادثی است که هنوز رخ نداده‌اند. در چنین شرایطی، کودک ممکن است احساس کند که قادر به کنترل این نگرانی‌ها نیست و این موضوع می‌تواند بر توانایی او برای انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر بگذارد.
کودکانی که به اختلال اضطراب فراگیر مبتلا هستند، ممکن است در فعالیت‌های ساده‌ای مانند بازی با دوستان، رفتن به مدرسه یا حتی انجام تکالیف در خانه دچار اضطراب شدید شوند. این اضطراب می‌تواند به نشانه‌هایی مانند خستگی مفرط، مشکل در تمرکز، و حتی افسردگی منجر شود. گاهی اوقات، این کودکان احساس می‌کنند که نمی‌توانند نگرانی‌های خود را با والدین به اشتراک بگذارند، که این موضوع می‌تواند منجر به انزوا و تنهایی آن‌ها شود.
این احساس نگرانی دائمی می‌تواند به احساس بیماری جسمی، تحریک‌پذیری و ترس از موقعیت‌های اجتماعی نیز منجر شود، و در نتیجه، زندگی روزمره آن‌ها را مختل کند. به همین دلیل، تشخیص و مداخله به موقع برای کمک به این کودکان اهمیت دارد تا بتوانند با این احساسات مبارزه کنند و به رشد اجتماعی و عاطفی خود ادامه دهند.
مطالعه بیشتر: اختلال شخصیت در کودکان
اختلال اضطراب جدایی
اختلال اضطراب جدایی نوعی اختلال روانی است که زمانی بروز می‌کند که کودک به شدت از جدایی از افرادی که به آن‌ها وابسته است، دچار اضطراب می‌شود. این وابستگی می‌تواند به والدین، خواهر و برادر، یا حتی دوستان نزدیک باشد. در این حالت، کودک ممکن است در موقعیت‌هایی مانند رفتن به مدرسه، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی یا صرفاً خوابیدن در اتاقی جدا از والدین، احساس نگرانی و ترس شدید کند.
این اضطراب به حدی می‌تواند شدید باشد که فعالیت‌های روزمره کودک را مختل کند. برای مثال، ممکن است کودک به شدت نگران شود که والدینش ممکن است به او آسیب برسانند یا هرگز به خانه برنگردند. این افکار می‌تواند منجر به گریه، نارضایتی، و حتی بروز نشانه‌های جسمی مانند دل‌درد یا سردرد شود.
در اختلال اضطراب جدایی، این نگرانی‌ها معمولاً فراتر از واکنش‌های طبیعی نسبت به جدایی هستند و ممکن است به مدت طولانی ادامه یابند. به عنوان مثال، کودک ممکن است حتی در موقعیت‌های معمولی مانند رفتن به خانه دوستان یا شرکت در فعالیت‌های تفریحی، به شدت مضطرب شود. این وضعیت نه تنها بر روابط اجتماعی و عاطفی کودک تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند به تنش‌های عاطفی در خانواده نیز منجر شود. در نتیجه، شناسایی و مداخله به موقع در این اختلال اهمیت دارد تا کودک بتواند مهارت‌های لازم برای مدیریت اضطراب خود را فرا بگیرد و به زندگی عادی‌اش ادامه دهد.
اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان نوعی نگرانی شدید در موقعیت‌های اجتماعی است که می‌تواند به احساسات ناخوشایند و فزاینده‌ای منجر شود. این اختلال معمولاً با ترس از قضاوت یا ارزیابی منفی از سوی دیگران همراه است و می‌تواند به شدت بر توانایی کودک در برقراری ارتباط و تعامل با همسالان تأثیر بگذارد.
کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است در موقعیت‌هایی مانند کلاس‌های درس، میهمانی‌ها یا فعالیت‌های گروهی، احساس خجالت و استرس زیادی کنند. آن‌ها ممکن است نگران باشند که نتوانند به خوبی صحبت کنند یا در نظر دیگران شکست بخورند. این احساسات می‌تواند آن‌ها را به سمت اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی سوق دهد، به گونه‌ای که از شرکت در فعالیت‌هایی که ممکن است در آن‌ها مورد ارزیابی قرار گیرند، پرهیز کنند.
علائم فیزیکی نیز ممکن است در این کودکان بروز کند؛ مانند تپش قلب، عرق کردن، و حتی احساس تنگی نفس. این واکنش‌ها به قدری می‌توانند آزاردهنده باشند که باعث شوند کودک به طور کلی از روابط اجتماعی دوری کند و به تنهایی در اتاق خود بماند.
این اختلال نه تنها بر زندگی اجتماعی کودک تأثیر می‌گذارد، بلکه ممکن است به تأثیرات عاطفی مانند افسردگی و کاهش اعتماد به نفس نیز منجر شود. بنابراین، شناسایی زودهنگام و مداخله مناسب برای کمک به کودک در مدیریت اضطراب اجتماعی او بسیار حیاتی است. با حمایت و آموزش مهارت‌های اجتماعی، می‌توان به کودکان کمک کرد تا به تدریج بر ترس‌های خود غلبه کنند و در محیط‌های اجتماعی احساس راحتی بیشتری داشته باشند.
اختلال هراس یا وحشت
اختلال هراس یا وحشت نوعی اختلال اضطرابی است که به طور ناگهانی و غیرمنتظره بروز می‌کند و می‌تواند تجربه‌ای بسیار ترسناک باشد. این حالت به شکل حملات اضطرابی ظاهر می‌شود که در آن فرد ممکن است بدون هیچ دلیل خاصی احساس کند در حال تجربه یک بحران جدی است. در این حملات، نشانه‌هایی مانند تپش قلب شدید، لرزش اندام‌ها، عرق کردن، و تنگی نفس به وضوح دیده می‌شود. همچنین، ممکن است احساس ناامنی، ترس از مرگ یا احساس غرق شدن در ترس و نگرانی عمیق، کودک را تحت تأثیر قرار دهد.
این اختلال به ویژه در نوجوانان شایع‌تر است، و بسیاری از آن‌ها ممکن است به جای بیان مشکلات خود، نشانه‌های آن را به صورت رفتاری بروز دهند. به عنوان مثال، ممکن است از حضور در موقعیت‌های اجتماعی یا فعالیت‌های خاص اجتناب کنند. این در حالی است که بزرگ‌ترها ممکن است بیشتر به کلمات و توصیف‌های عاطفی برای بیان تجربیات خود متکی باشند.
به طور کلی، اختلال هراس می‌تواند بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی بگذارد و نیاز به درمان و حمایت مناسب دارد. آموزش مهارت‌های مدیریت اضطراب و مواجهه با ترس‌ها می‌تواند به افراد کمک کند تا بهتر با این اختلال کنار بیایند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
لالی انتخابی یا میوتیسم
این نوع اختلال که به عنوان لالی انتخابی شناخته می‌شود، نوع خاصی از اضطراب اجتماعی است که در آن کودک یا نوجوان به طور انتخابی در شرایط ناآشنا یا با افراد جدید صحبت نمی‌کند. در حالی که او در محیط‌های آشنا و با افراد نزدیک خود به راحتی صحبت می‌کند، در موقعیت‌های جدید به شدت احساس اضطراب می‌کند و ممکن است حتی به سکوت کامل بپردازد.
این وضعیت می‌تواند در مکان‌های مختلفی مانند مدرسه، کلاس‌های آموزشی، یا حتی در فروشگاه‌ها بروز کند. در این مواقع، کودک نه تنها از ابراز وجود و تعامل اجتماعی بازمی‌ماند، بلکه ممکن است نتواند نیازهای اولیه خود را نیز درخواست کند، که می‌تواند منجر به احساس تنهایی و ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران شود.
لالی انتخابی معمولاً به شدت می‌تواند بر روی زندگی اجتماعی و تحصیلی کودک تأثیر بگذارد. او ممکن است از فعالیت‌های گروهی دوری کند و در تعامل با همسالان خود مشکلات جدی داشته باشد. این اختلال نیاز به توجه و درمان دارد تا کودک بتواند مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کند و از احساس انزوا خارج شود. درمان معمولاً شامل تکنیک‌های روان‌درمانی و آموزش مهارت‌های اجتماعی است که به کودک کمک می‌کند با اضطراب خود مقابله کند و در محیط‌های جدید احساس راحتی بیشتری داشته باشد.
مطالعه بیشتر: اختلال یادگیری کودکان
فوبیای خاص
فوبیا نوعی ترس غیرقابل کنترل و شدید است که می‌تواند در هر سنی، از کودکی تا بزرگسالی، بروز کند. این ترس ممکن است در برابر یک موقعیت، شیء، یا حتی موجودات زنده ایجاد شود و به شدت به احساس اضطراب منجر گردد. فرد مبتلا به فوبیا، معمولاً در مواجهه با عامل ترس‌زا، واکنش‌های جسمی و روحی شدیدی مانند تپش قلب، عرق کردن، یا حتی حملات پانیک را تجربه می‌کند.
فوبیای خاص به ترس از اشیاء یا موقعیت‌هایی اشاره دارد که ممکن است به نظر غیرمنطقی و نامعقول بیایند. برای مثال، کودکی که از سگ‌ها می‌ترسد ممکن است حتی از نزدیک شدن به پارکی که احتمال مشاهده سگ‌ها در آن وجود دارد نیز خودداری کند. این رفتار اجتنابی به گونه‌ای است که فرد تلاش می‌کند خود را از مواجهه با عامل ترس دور نگه دارد، به طوری که این دوری می‌تواند منجر به محدودیت‌های جدی در زندگی روزمره‌اش شود.
فوبیا می‌تواند شامل ترس از مواردی مانند ارتفاع، تنگی فضا، تاریکی، یا حتی اشیاء خاصی مانند سوزن باشد. این نوع ترس می‌تواند به طور چشمگیری کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد و نیازمند توجه و درمان باشد. درمان‌های مختلفی از جمله مشاوره، تکنیک‌های مواجهه‌سازی، و در برخی موارد دارودرمانی می‌توانند به فرد کمک کنند تا با ترس خود مقابله کند و زندگی عادی‌تری داشته باشد.
عوامل و دلایل بروز اختلال اضطراب در کودکان
اختلال اضطراب در کودکان می‌تواند تحت تأثیر چندین عامل و دلیل متفاوت قرار گیرد که به صورت زیر قابل دسته‌بندی هستند:
- ژنتیک: تحقیقات نشان می‌دهند که تاریخچه خانوادگی ممکن است نقشی در بروز اضطراب داشته باشد. اگر یکی از والدین یا نزدیکان به اختلالات اضطرابی مبتلا باشند، احتمال بروز این اختلال در کودک افزایش می‌یابد.
- شیمی مغز و انتقال‌دهنده‌های عصبی: تعادل شیمیایی در مغز، به ویژه انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین، می‌تواند بر خلق و خو و احساسات تأثیر بگذارد. اختلال در این سیستم‌ها ممکن است به افزایش حساسیت به اضطراب منجر شود.
- رفتارهای آموخته شده: کودکانی که در محیط‌های پراضطراب بزرگ می‌شوند یا رفتارهای اضطرابی را از والدین یا اطرافیان خود مشاهده می‌کنند، ممکن است این الگوها را یاد بگیرند و در موقعیت‌های مشابه از خود بروز دهند. این نوع یادگیری می‌تواند به شکل ناهوشیارانه‌ای صورت گیرد.
- موقعیت‌ها و شرایط زندگی: تجارب منفی مانند طلاق والدین، جابجایی مکرر، یا تعرض و آزار می‌توانند فشارهای روانی و اضطراب را در کودکان افزایش دهند. همچنین، محیط‌های پرتنش مانند مدارس با جو رقابتی یا پرخاشگری نیز می‌توانند عاملی در بروز اضطراب باشند.
این عوامل می‌توانند به صورت ترکیبی و با شدت‌های متفاوت در کودکان اثر بگذارند و نیاز به بررسی و توجه دقیق دارند تا به درمان و مدیریت اختلالات اضطرابی کمک کنند.
مطالعه بیشتر: پرورش استعداد کودکان
درمان اختلال اضطراب در کودکان
درمان اختلال اضطراب در کودکان می‌تواند از روش‌های متنوعی بهره ببرد که یکی از مؤثرترین آن‌ها درمان شناختی-رفتاری (CBT) است. در این روش، هدف اصلی کمک به کودک برای شناسایی و تغییر الگوهای فکری منفی و رفتارهای مخرّب است. این درمان به کودک آموزش می‌دهد که چگونه با ترس‌ها و نگرانی‌های خود مواجه شود و به جای فرار از آن‌ها، به تدریج با موقعیت‌های اضطراب‌آور روبرو گردد.
در فرآیند CBT، درمانگر با همکاری والدین و خود کودک، تکنیک‌های مختلفی را به کار می‌گیرد. این تکنیک‌ها ممکن است شامل تمرین‌های تنفسی، روش‌های آرام‌سازی و شبیه‌سازی موقعیت‌های ترسناک به صورت کنترل‌شده باشد تا کودک بتواند احساسات خود را مدیریت کند. همچنین، والدین نقش کلیدی دارند و باید یاد بگیرند چگونه به کودک خود حمایت کنند، به طوری که او احساس کند می‌تواند در مواجهه با ترس‌ها به آن‌ها اعتماد کند.
علاوه بر CBT، ممکن است از درمان‌های دیگری مانند بازی‌درمانی، هنر درمانی یا حتی روش‌های دارویی در موارد شدید استفاده شود. هدف نهایی همه این رویکردها این است که کودک بتواند احساس امنیت و آرامش بیشتری در زندگی روزمره خود تجربه کند و به تدریج به توانایی‌های خود برای مقابله با چالش‌ها اعتماد بیشتری پیدا کند.
جمع بندی
در این مطلب از سایت روانشناسی دکتر دولت یاری به بررسی بررسی اختلال اضطراب در کودکان پرداختیم. مجموعه روانشناسی کودکان و نوجوانان دکتر دولت یاری بیش از ۱۵ سال در حوزه کودک و نوجوان و خانواده سابقه کاردرمانی دارد. هدف مجموعه روانشناسی کودکان و نوجوانان دکتر دولت یاری از آموزش‌ها استفاده از جدیدترین متدهای روانشناسی واکسیناسیون روان است. جهت دریافت مشاوره برای درمان اختلال رفتاری کودکان با شماره زیر تماس بگیرید:
شماره مطب: 02632738133
آدرس مطب: کرج، چهارراه طالقانی به سمت میدان شهدا، ساختمان پزشکان آراد، طبقه ۷ واحد ۷۰۲
