درمان اختلال دیکته نویسی
اختلال دیکته‌نویسی یا اختلال در املا، یکی از چالش‌های یادگیری است که اغلب از همان سال‌های اولیه مدرسه خود را نشان می‌دهد. این اختلال باعث می‌شود که کودکان در نوشتن صحیح کلمات دچار مشکل شوند و اشتباهات مکرری در املا داشته باشند. اگر این مشکل به‌طور جدی در کودک وجود داشته باشد، نیاز به مداخله و درمان تخصصی دارد. اما در موارد خفیف‌تر، با تمرینات منظم و آموزش‌های هدفمند، می‌توان به تدریج این مشکل را کاهش داد و حتی برطرف کرد.
در این مقاله، از دیدگاه مرکز توانبخشی دولت یاری به بررسی عمیق‌تر اختلال دیکته‌نویسی می‌پردازیم و راهکارهای عملی برای مدیریت و بهبود این اختلال را در محیط‌های مدرسه و خانه معرفی خواهیم کرد. این راهکارها شامل تمرینات تقویتی، استفاده از تکنیک‌های حافظه، و همچنین ایجاد محیط حمایتی در خانه و مدرسه برای کمک به کودک در بهبود مهارت‌های نوشتاری است. با به‌کارگیری این روش‌ها، می‌توان به کودکان کمک کرد تا به مرور زمان از چالش‌های املا نویسی عبور کنند و در مسیر تحصیلی خود موفق‌تر عمل کنند.
اختلال دیکته نویسی چیست؟
اختلال دیکته‌نویسی یا Spelling Disorder به نوعی از مشکلات یادگیری اشاره دارد که در آن فرد دچار دشواری‌هایی در نوشتن صحیح کلمات و به‌خاطر سپردن الگوهای املایی می‌شود. این افراد معمولاً بیشتر از همسالان خود دچار اشتباهات املایی هستند و این مشکلات فراتر از اشتباهات رایجی است که در سال‌های اولیه مدرسه معمول است.
نوشتن به‌طور کلی فرآیندی پیچیده است که نیازمند ترکیبی از مهارت‌های مختلف است. از جمله این مهارت‌ها می‌توان به توانایی‌های مکانیکی مانند دست‌خط، هجی کردن صحیح کلمات، و نقطه‌گذاری دقیق اشاره کرد. علاوه بر این، مهارت‌های زبانی شامل درک معانی کلمات و تسلط بر قواعد گرامری نیز ضروری هستند. در نهایت، مهارت‌های تفکر و سازماندهی محتوا نیز برای بیان موثر ایده‌ها و ارتباط منطقی بین مطالب نوشته‌شده حیاتی‌اند.
با توجه به این ترکیب از مهارت‌ها، اختلال دیکته‌نویسی می‌تواند به شکل‌های متنوعی ظاهر شود، زیرا مشکلات ممکن است در هر یک از این بخش‌ها رخ دهند. این اختلال نیازمند شناسایی دقیق و رویکردهای آموزشی و درمانی مناسب برای کمک به فرد در غلبه بر این چالش‌هاست.
مطالعه بیشتر: اختلال رفتاری کودکان
اختلالات دیکته نویسی در دوره ابتدایی
در دوره ابتدایی، یادگیری نوشتن و املا بخش مهمی از فرآیند آموزشی کودکان است. در این مرحله، اشتباهات املایی در نوشته‌های کودکان کاملاً طبیعی است و نمی‌توان هر خطایی را به عنوان اختلال دیکته‌نویسی (Spelling Disorder) در نظر گرفت. برای تشخیص دقیق این اختلال، باید چند نکته کلیدی را در نظر داشته باشیم:
- اولین نکته: کودک باید آموزش‌های کافی و مناسب را دریافت کرده باشد. مثلاً از یک دانش‌آموز کلاس اول که هنوز با تمامی حروف آشنا نشده، نمی‌توان انتظار داشت که تمام کلمات را بدون اشتباه بنویسد. بنابراین، قبل از تشخیص اختلال، باید اطمینان حاصل کرد که کودک فرصت و آموزش لازم برای یادگیری را داشته است.
- دومین نکته: ارزیابی عملکرد کودک باید نسبت به همسالانش انجام شود. اگر اکثریت کودکان در کلاس سوم به طور متوسط از هر 20 کلمه یک کلمه را اشتباه می‌نویسند، کودک دیگری که در هر 20 کلمه دو اشتباه دارد، لزوماً دچار اختلال دیکته‌نویسی نیست. این نوع ارزیابی به درک دقیق‌تری از وضعیت کودک کمک می‌کند.
- سومین نکته: سرعت یادگیری کودکان متفاوت است و برخی از مشکلات املایی ممکن است به دلیل کندی در یادگیری باشد، نه به دلیل وجود اختلال. به خصوص در کشورهایی مانند ایران که زبان‌ها و گویش‌های مختلف وجود دارد، سرعت تطابق با زبان فارسی می‌تواند بین کودکان متفاوت باشد.
در نهایت، تشخیص اختلال دیکته‌نویسی نیازمند بررسی دقیق و همه‌جانبه است تا اشتباهات رایج کودکان با اختلالات یادگیری اشتباه گرفته نشود.
روش ارزیابی املا
ارزیابی و تشخیص مشکلات املایی در کودکان، به ویژه در مورد اختلالات دیکته‌نویسی، نیازمند استفاده از چندین آزمون تخصصی است. این آزمون‌ها برای سنجش توانایی‌های مختلف کودکان در املا نویسی طراحی شده‌اند و بسته به هدف، روش‌های متفاوتی دارند. برخی از این آزمون‌ها بر اساس کلماتی که کودک باید بشناسد، اجرا می‌شوند و شامل کلمات رایجی هستند که در واژگان تصویری کودک وجود دارد. در مقابل، برخی دیگر از آزمون‌ها با ارائه کلمات متنوع و کمتر آشنا، میزان توانایی کودک در هجی کردن و نوشتن صحیح را ارزیابی می‌کنند.
همچنین، برخی آزمون‌ها به کودک کلماتی را ارائه می‌دهند و از او می‌خواهند تشخیص دهد که آیا املای آن‌ها صحیح است یا خیر. این نوع ارزیابی‌ها می‌تواند به شناسایی مشکلات خاصی مانند ناتوانی در حفظ و بازشناسی صحیح املای کلمات کمک کند.
روان‌شناس، بر اساس نتایج این آزمون‌ها، مشکلات املایی کودک را شناسایی و تحلیل می‌کند. به عنوان مثال، اگر کودک در هجی کردن مشکل دارد اما می‌تواند املای صحیح کلمات را تشخیص دهد، ممکن است این مشکل ناشی از دشواری در حفظ و یادآوری کلمات باشد. همچنین، روان‌شناس سعی می‌کند بین انواع مختلف اشتباهات املایی مانند اشتباهات آوایی (که به دلیل شنیدن نادرست اصوات رخ می‌دهند)، اشتباهات دیداری (که به دلیل ضعف در تشخیص بصری کلمات رخ می‌دهند)، و اشتباهات زنجیره‌ای (که ناشی از نقص در توالی‌گذاری صحیح حروف هستند)، تمایز قائل شود.
در برخی موارد، روان‌شناس ممکن است آزمون‌های اضافی برای بررسی مهارت‌های شنوایی کودک انجام دهد، به ویژه اگر اشتباهات املایی او به دلیل مشکلات در تمیز دادن بین اصوات مختلف باشد. ارزیابی شنوایی کلیه کودکانی که مشکلات خاصی در خواندن و نوشتن دارند ضروری است، زیرا برخی از این مشکلات ممکن است ریشه در اختلالات شنوایی داشته باشند. این ارزیابی‌ها به روان‌شناس کمک می‌کنند تا درمان مناسب را برای بهبود وضعیت املایی کودک طراحی کند.
انواع اختلال دیکته نویسی
اختلال دیکته‌نویسی، یکی از زیرمجموعه‌های اختلالات یادگیری است که بر توانایی فرد در نوشتن صحیح کلمات تأثیر می‌گذارد. این اختلال می‌تواند بخشی از مشکلات گسترده‌تر نوشتاری باشد و در موارد مختلف به شکل‌های متفاوتی ظاهر شود. برای درک بهتر این اختلال، می‌توان آن را به چند دسته اصلی تقسیم کرد:
- اختلال وارونه‌نویسی و قرینه‌نویسی: این نوع از اختلال که نسبت به سایر انواع کمتر رایج است، باعث می‌شود فرد نتواند جهت صحیح نوشتن را تشخیص دهد. نتیجه این مشکل نوشتن کلمات به صورت وارونه یا معکوس است. برای مثال، ممکن است فرد به جای “کتاب” بنویسد “باتک”. این نوع نوشتار حتی در افراد مشهور مانند لئوناردو داوینچی، هنرمند بزرگ ایتالیایی، نیز مشاهده شده است.
- جابجایی حروف: در این نوع اختلال، فرد ممکن است حروف یک کلمه را به صورت نادرست و جابجا بنویسد، به طوری که معنای کلمه تغییر می‌کند. برای مثال، “مدرسه” را “مردسه” می‌نویسد. این مشکل می‌تواند ناشی از ضعف در تفکیک شنیداری یا اختلال در حافظه دیداری باشد. در برخی موارد نادر، این اختلال ممکن است به دلیل عدم درک صحیح فرد از جهت‌های چپ و راست باشد.
- جانشین کردن حروف: در زبان فارسی، برخی حروف صداهای مشابهی دارند اما به شیوه‌های مختلف نوشته می‌شوند. برای مثال، “ت” و “ط” هر دو یک صدا دارند و ممکن است فرد آن‌ها را به جای یکدیگر استفاده کند. این مسئله در کلمات مختلف نیز دیده می‌شود، مانند نوشتن “باتری” به جای “باطری”. همچنین حروفی مانند “ج”، “ح”، “خ” و “چ” از نظر ظاهری مشابه هستند و تشخیص آن‌ها برای کودکان می‌تواند دشوار باشد.
- جا انداختن حروف یا کلمات: در این نوع اختلال، فرد ممکن است بخشی از یک کلمه یا حتی کل آن را جا بیندازد. این مشکل معمولاً به دلیل ضعف در حافظه دیداری یا شنیداری است. به عنوان مثال، ممکن است فرد به جای “مادر”، “مار” بنویسد. این مشکل نشان‌دهنده ناتوانی در ایجاد ارتباط بین شنیدن و نوشتن کلمه است.
- اختلال در املای نشانه‌ها: در زبان فارسی، برخی نشانه‌ها و صداها تلفظ می‌شوند اما نوشته نمی‌شوند، مانند “ـَ” در “مادَر” یا “تشدید” در “بنّا”. همچنین، در برخی کلمات مانند “خواب”، حروفی وجود دارند که تلفظ نمی‌شوند. این موارد می‌تواند منجر به اشتباهاتی در تشخیص و جایگذاری صحیح حروف و نشانه‌ها شود.
این اختلالات می‌توانند تأثیرات مهمی بر یادگیری و تحصیل کودک داشته باشند، بنابراین شناسایی و درمان به‌موقع آن‌ها ضروری است.
مطالعه بیشتر: اختلال شخصیت در کودکان
دلایل اختلال دیکته نویسی
برای اینکه فرد بتواند به درستی کلمات یا جملات را بنویسد، مجموعه‌ای از عوامل باید به درستی کار کنند. وقتی که یکی از این عوامل دچار مشکل شود، اختلالات دیکته‌نویسی بروز پیدا می‌کنند. این عوامل را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:
- مشکلات حرکتی: یکی از چالش‌های نوشتن که می‌تواند به اختلال دیکته‌نویسی مرتبط باشد، ناتوانی در کنترل حرکات ظریف دست و انگشتان است. برای نوشتن به‌صورت خوانا، کودک باید بتواند مداد را به‌درستی در دست بگیرد و حرکات دقیق را اجرا کند. اگر این توانایی‌ها به‌خوبی رشد نیافته باشند، نوشته‌های کودک ممکن است ناخوانا باشد یا کلمات به‌درستی نوشته نشوند.
- مشکلات آموزشی: اگر کودک آموزش‌های کافی و صحیح را دریافت نکند، احتمال بروز اختلالات دیکته‌نویسی بالا می‌رود. برای مثال، مشکل رایج در نوشتن “هکسره” که در بسیاری از بزرگسالان هم دیده می‌شود، ناشی از آموزش نادرست است. یا مشکل تمایز بین “گذاشتن” و “گزاشتن” که یکی از اشتباهات شایع دیگر است.
- مشکلات حافظه: حافظه، به‌ویژه حافظه دیداری، شنیداری و حرکتی، نقش مهمی در فرآیند نوشتن دارد. کودک باید بتواند کلمات را پس از شنیدن در ذهن خود بازیابی کند، شکل صحیح نوشتاری آن‌ها را به خاطر بسپارد و سپس آن‌ها را به درستی روی کاغذ بیاورد. هرگونه ضعف در حافظه می‌تواند منجر به اشتباهات املایی شود.
- حساسیت شنیداری: برای نوشتن صحیح، کودک باید بتواند صداها و حروف را به‌درستی تشخیص دهد. برای مثال، اگر کودک کلمه “نانوا” را “نانبا” می‌نویسد یا “میدان” را “میان”، این نشان می‌دهد که کودک در تمایز صداها دچار مشکل است.
- کم‌توجهی: برخی از کودکان به دلیل مشکلات تمرکز یا شرایطی مانند بیش‌فعالی، دچار کم‌توجهی هستند. این مسئله می‌تواند به دو صورت ظاهر شود: کم‌دقتی و مشکلات در تمایز دیداری. در حالت کم‌دقتی، کودک ممکن است کلمه “خانه” را “حانه” یا “جانه” بنویسد. در حالی که در حالت مشکل تمایز دیداری، کودک نمی‌تواند تفاوت بین “ورزش” و “وزرش” را تشخیص دهد.
در نهایت، باید توجه داشت که برخی اختلالات دیکته‌نویسی می‌توانند به مشکلات بزرگتری مرتبط باشند. برای مثال، کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است با اختلالات یادگیری مانند دیکته‌نویسی نیز دست و پنجه نرم کنند. این نشان‌دهنده اهمیت تشخیص دقیق و ارائه کمک‌های تخصصی به این کودکان است.
کلینیک‌های تخصصی اختلالات یادگیری می‌توانند با ارائه خدمات درمانی مناسب، به این کودکان کمک کنند تا بر چالش‌های خود غلبه کنند و به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یابند.
درمان اختلالات دیکته نویسی
اختلالات دیکته‌نویسی در برخی کودکان ممکن است با گذشت زمان و بهبود آموزش‌ها به‌طور طبیعی برطرف شوند. اما اگر این مشکلات به‌گونه‌ای باشند که فرآیند یادگیری و پیشرفت تحصیلی کودک را مختل کنند، نیاز به درمان حرفه‌ای دارند. مراجعه به کلینیک‌های تخصصی مانند کلینیک دکتر دولت یاری در زمینه اختلالات یادگیری می‌تواند بهترین راهکار برای تشخیص و درمان این اختلالات باشد. در این کلینیک‌ها، تیمی از متخصصان با همکاری یکدیگر به درمان اختلال دیکته‌نویسی می‌پردازند که هر کدام نقش مهمی در این فرآیند دارند:
- روان‌شناس: روان‌شناسان در این زمینه مسئولیت تحلیل و شناسایی علل اصلی اختلال دیکته‌نویسی را بر عهده دارند. آن‌ها با بررسی عواملی مانند مشکلات تمرکز و توجه، به دنبال یافتن ریشه مشکلات هستند. در مواردی که نیاز به مداخلات خاص وجود دارد، از روش‌هایی مانند نوروفیدبک برای بهبود توجه و تمرکز کودکان استفاده می‌کنند. همچنین، روان‌شناسان با ارزیابی دقیق، روش‌های درمانی متناسب با ویژگی‌های هر کودک را طراحی و اجرا می‌کنند.
- گفتاردرمانی: گفتاردرمانگران نقش کلیدی در درمان اختلالات دیکته‌نویسی دارند. با توجه به تخصص خود در حوزه توسعه مهارت‌های زبانی و شنیداری، آن‌ها می‌توانند به شناسایی مشکلاتی که باعث اختلال در نوشتن می‌شود، کمک کنند. گفتاردرمانگران از طریق تقویت حساسیت شنیداری، تمرینات زبانی و آموزش دقیق کلمات و عبارات جدید، به بهبود عملکرد کودکان در نوشتن کمک می‌کنند.
- کاردرمانی: کاردرمانگران نیز با رویکرد جامع و تخصصی خود به درمان اختلالات دیکته‌نویسی می‌پردازند. این متخصصان با تقویت مهارت‌های ادراک فضایی، توجه و تمرکز، و بهبود حافظه و آگاهی از بدن، نقش مهمی در بهبود مشکلات نوشتاری دارند. کاردرمانگران همچنین با تمرینات خاصی به کودکان کمک می‌کنند تا توانایی‌های خود را در زمینه‌های مختلف بهبود بخشند و بتوانند با دقت و تمرکز بیشتری به نوشتن بپردازند.
این تیم چندرشته‌ای با همکاری و تبادل نظر، برنامه‌ای جامع و متناسب با نیازهای هر کودک ارائه می‌دهند تا به بهترین نحو ممکن به رفع مشکلات دیکته‌نویسی و ارتقای مهارت‌های نوشتاری او کمک کنند.
راهکارهای مفید برای درمان مشکلات دیکته نویسی
برای کودکانی که به روش‌های معمولی موفق به یادگیری نشده‌اند، نیاز به برنامه‌های آموزشی ویژه و شخصی‌سازی شده داریم. در واقع، برای کمک به این کودکان باید عوامل مختلفی را که می‌توانند در یادگیری املای صحیح مداخله کنند، شناسایی کنیم. در ادامه، روش‌هایی را برای بهبود یادگیری این کودکان معرفی می‌کنم:
- آموزش شخصی‌سازی شده: کودکی که در کلاس با چالش‌های املایی روبرو است، نیاز به برنامه‌ای آموزشی دارد که به طور خاص برای او طراحی شده باشد. این نوع آموزش، تمرکز بیشتری بر نیازهای فردی کودک دارد و به او اجازه می‌دهد تا در محیطی امن و حمایتی پیشرفت کند. وقتی کودک در این محیط رشد کرد و اعتماد به نفس بیشتری پیدا کرد، می‌توان او را به گروه‌های کوچک‌تر یا همکلاسی‌های دیگر معرفی کرد.
- تقویت آگاهی از املای کلمات: با تمرین مداوم و بازبینی نوشته‌ها، می‌توان آگاهی کودکان را نسبت به صحت املای کلمات افزایش داد. این فرایند باید به شکلی انجام شود که کودک بتواند با دقت بیشتری کلمات را هجی کند و به مرور عادت به خودارزیابی در املای کلمات پیدا کند.
- استفاده از درس‌های ترمیمی برای موفقیت: هنگامی که کودکان در فعالیت‌های آموزشی خود موفقیت را تجربه می‌کنند، انگیزه بیشتری برای ادامه دارند. بنابراین، برنامه‌های درسی باید به گونه‌ای تنظیم شوند که کودک بتواند به راحتی به موفقیت دست یابد. این موفقیت‌های کوچک باعث افزایش دامنه توجه کودک شده و او را برای مدت طولانی‌تری به فعالیت آموزشی مشغول می‌کند.
- استفاده از کلمات متعدد در آموزش: در فرآیند یادگیری املای کلمات، مهم است که کودک با تعداد زیادی از کلمات مواجه شود. به جای تمرکز بر یک کلمه خاص، آموزش باید شامل چندین کلمه باشد تا کودک بتواند آن‌ها را به خاطر بسپارد و در موقعیت‌های مختلف استفاده کند.
- تعمیم آموزش به موقعیت‌های مختلف: روش‌های ترمیمی باید به گونه‌ای باشد که کودک بتواند آموخته‌های خود را به موقعیت‌های جدید تعمیم دهد. به جای ارائه قواعد خشک، باید موادی را برای مطالعه در اختیار کودک قرار داد که او بتواند با استفاده از آن‌ها قواعد را به طور طبیعی کشف کند.
- استفاده از حواس چندگانه در آموزش: تحقیقات نشان داده‌اند که رویکرد چندحسی در آموزش املای کلمات بسیار موثر است. این رویکرد شامل استفاده از حواس مختلف مانند دیدن، شنیدن و لمس کردن است. برای مثال، کودک می‌تواند با دیدن کلمه، شنیدن صدای آن و لمس کردن حروف به تقویت یادگیری خود بپردازد.
- تشویق و تحسین کودک: تشویق و تقویت مثبت در طول فرایند آموزشی بسیار مهم است. تحسین کردن کودک باعث افزایش انگیزه او می‌شود و او را به تلاش بیشتر ترغیب می‌کند. برای برخی کودکان، تشویق‌های مادی نیز ممکن است موثر باشد.
- استفاده از کلمات آشنا و کاربردی: کودکان به کلماتی که برایشان معنادار است، بهتر پاسخ می‌دهند و آن‌ها را راحت‌تر به خاطر می‌سپارند. بنابراین، در آموزش املای کلمات، باید از کلماتی استفاده شود که کودک با آن‌ها آشنا است و در زندگی روزمره خود از آن‌ها استفاده می‌کند.
- تقویت مهارت‌های تجسمی: یکی از عوامل کلیدی در توانایی هجی کردن صحیح، حافظه بصری است. این حافظه به کودک کمک می‌کند تا توالی حروف یک کلمه را در ذهن خود تجسم کند. کودکانی که در این زمینه ضعف دارند، با تمرین‌های مناسب می‌توانند حافظه بصری خود را تقویت کرده و در نتیجه توانایی هجی کردن خود را بهبود بخشند.
مطالعه بیشتر: اختلالات یادگیری در کودکان
روش های رفع ناتوانی‌های شدید هجی کردن در املا
برای کمک به کودکانی که در یادگیری و هجی کردن کلمات دچار مشکل هستند، می‌توان از روش‌های گام‌به‌گام و تعاملی زیر استفاده کرد. این روش‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا کلمات را بهتر درک کرده و در حافظه خود تثبیت کنند:
- معرفی کلمه جدید: ابتدا، یک کلمه جدید و ناشناخته را که کودک باید یاد بگیرد، بر روی تخته یا یک برگه بنویسید. سپس، به آرامی و با دقت کلمه را تلفظ کنید تا کودک با صدای آن آشنا شود.
- جلب توجه کودک به کلمه: از کودک بخواهید به کلمه نوشته‌شده دقت کند و آن را بلند تکرار کند. این مرحله به کودک کمک می‌کند تا کلمه را با چشمان خود ببیند و تلفظ آن را بشنود.
- ترسیم کلمه با انگشت: در حالی که کودک به کلمه نگاه می‌کند، از او بخواهید تا هر حرف را با انگشت خود در هوا یا روی یک سطح صاف ترسیم کند. در همین زمان، کودک می‌تواند نام یا صدای هر حرف را نیز تکرار کند. این عمل به تقویت تجسم ذهنی کلمه کمک می‌کند.
- تکرار تمرین در حافظه: کلمه را از جلوی کودک بردارید یا آن را بپوشانید. سپس، از او بخواهید که کلمه را با انگشت در هوا ترسیم کرده و دوباره حروف آن را تلفظ کند. این کار باعث می‌شود که کودک کلمه را در ذهن خود تکرار و تقویت کند.
- تکرار تا یادگیری کامل: این تمرین‌ها را تا زمانی که کودک احساس کند کلمه را به درستی یاد گرفته، ادامه دهید. هدف این است که کودک بتواند کلمه را بدون نیاز به نگاه کردن، به یاد بیاورد و هجی کند.
- مقایسه و ارزیابی: از کودک بخواهید که کلمه را بر روی کاغذ بنویسد و سپس نوشته‌ی خود را با کلمه‌ی اصلی مقایسه کند. در صورت نیاز، مراحل قبل را تکرار کنید تا کودک بتواند کلمه را به‌درستی بنویسد.
- آموزش کلمات جدید: پس از موفقیت در یادگیری کلمه اول، به همان روش، کلمه‌ی جدیدی را به کودک معرفی کنید و مراحل را تکرار کنید.
- تمرین خودآموزی: حالا از کودک بخواهید که یکی از کلمات یادگرفته شده را از حافظه در هوا ترسیم کند و سپس آن را بدون نگاه کردن به نمونه اصلی، روی کاغذ بنویسد. اگر موفق نشد، مراحل را دوباره مرور کنید.
- ثبت پیشرفت: موفقیت‌های کودک را ثبت کنید. می‌توانید یک دفترچه داشته باشید که در آن، کلماتی که کودک یاد گرفته را بنویسید تا پیشرفت او را مشاهده کنید.
- استفاده در زندگی روزمره: برای تثبیت یادگیری، از کودک بخواهید که کلمات جدید را در جملات و تکالیف روزانه خود به کار ببرد. این تمرین به کودک کمک می‌کند که کلمات یادگرفته شده را در موقعیت‌های مختلف به خاطر بیاورد و به کار بگیرد.
روش رفتار درست با دانش آموزان دارای اختلال دیکته نویسی
معلمین ابتدایی گاهی به روش‌هایی غیرموثر برای کمک به دانش‌آموزانی که در درس دیکته عملکرد ضعیفی دارند، متوسل می‌شوند. این روش‌ها، مانند سرزنش و تحقیر در جمع، نصیحت‌های بیش از حد، و افزایش بی‌رویه تکالیف، نه تنها مشکلی را حل نمی‌کنند بلکه ممکن است باعث افت تحصیلی، کاهش اعتماد به نفس، و حتی ترس از درس شوند. به عنوان مثال، دادن نمرات بسیار پایین یا استفاده از روش‌هایی مانند نوشتن مکرر غلط‌ها، فقط به افزایش استرس و ناامیدی کودک منجر می‌شود.
خانواده‌ها نیز با انتقاد از معلم یا افزایش تکالیف، ممکن است به حل مشکل کمکی نکنند و مشکلات را تشدید کنند. برای حل مؤثر این مشکلات، ضروری است که معلمان و والدین ابتدا هوش کودک را از طریق آزمون‌های مناسب بررسی کنند تا مطمئن شوند که کودک از نظر هوش در سطح معمولی است. سپس، با تحلیل دقیق اشتباهات دیکته و شناسایی علت‌های اصلی آن‌ها، می‌توان روش‌های درمانی مناسب و فردی را به کار برد.
استفاده از مراکز تخصصی اختلالات یادگیری، که آزمون‌های هوشی و تشخیصی را انجام می‌دهند، می‌تواند به شناسایی و درمان مشکلات خاص دیکته نویسی کمک کند. کلینیک‌های معتبر مانند کلینیک دکتر دولت یاری با ارائه خدمات تخصصی و برنامه‌های درمانی مناسب، می‌توانند به دانش‌آموزان کمک کنند تا مشکلات دیکته خود را برطرف کنند و بهبود یابند.
مراحل آموزش نوشتن
آموزش مهارت نوشتن شامل مراحل متعددی است که هر کدام به نوبه خود اهمیت دارد و می‌تواند بر بهبود توانایی نوشتن تاثیر بگذارد. مراحل مختلف آموزش نوشتن شامل موارد زیر است:
- آموزش نوشتن غیر فعال (رونویسی): این مرحله به تمرین نوشتن کلمات و جملات از روی متن‌های نوشته شده یا کپی کردن اطلاعات مربوط می‌شود. این روش به تقویت مهارت‌های پایه نوشتاری کمک می‌کند و به افراد یاد می‌دهد چگونه نوشتن را از روی نمونه‌های صحیح پیاده‌سازی کنند.
- آموزش نوشتن نیمه فعال (املا): در این مرحله، تمرکز بر توانایی شنیداری و تبدیل صحیح کلمات به نوشتار است. این مهارت شامل توانایی درست شنیدن، تشخیص و نوشتن کلمات است. در اینجا دانش‌آموزان باید توانایی تشخیص صداها و حروف را داشته باشند و آن‌ها را به درستی روی کاغذ منتقل کنند.
- آموزش نوشتن فعال پایه یک (کلمه‌سازی): این مرحله به ایجاد و ساختن کلمات جدید بر اساس اصول دیکته و ترکیب حروف می‌پردازد. تمرین در این مرحله به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های ساخت واژه و ارتباط بین حروف و کلمات را تقویت کنند.
- آموزش نوشتن فعال پایه دو (جمله‌سازی): در این مرحله، توجه به ساخت جملات صحیح و استفاده از کلمات در قالب جملات معنادار مورد بررسی قرار می‌گیرد. این مرحله شامل ترکیب کلمات به جملات کامل و منطقی است و به بهبود ساختار نوشتاری کمک می‌کند.
- آموزش نوشتن فعال خلاق (انشا و داستان‌نویسی): در این مرحله، دانش‌آموزان به نوشتن خلاقانه و تولید محتوا پرداخته و مهارت‌های نوشتاری خود را در قالب داستان‌نویسی و نوشتن متون خلاقانه تقویت می‌کنند.
با توجه به اینکه مشکلات دانش‌آموزان بیشتر در مرحله آموزش نوشتن نیمه فعال (املا) مشاهده می‌شود، مهم است که بر روی این مرحله تمرکز شود. مهارت املا نویسی شامل توانایی تبدیل صحیح تلفظ کلمات به صورت نوشتاری است. برای موفقیت در این زمینه، دانش‌آموزان باید به مهارت‌های زیر دست یابند:
- تشخیص دقیق کلمات: این به معنای توانایی شنیدن صحیح کلمات و درک دقیق آن‌هاست.
- تشخیص و یادآوری: دانش‌آموزان باید بتوانند تصویر کلمات را در ذهن خود مجسم کنند و کلمه صحیح را شناسایی نمایند.
- نوشتن صحیح: توانایی نوشتن حروف به ترتیب درست و به صورت صحیح از جمله مهارت‌های اساسی در این مرحله است.
با رعایت این نکات و تمرین مداوم، دانش‌آموزان می‌توانند به بهبود مهارت‌های املا نویسی خود بپردازند و به تدریج در سایر زمینه‌های نوشتن نیز پیشرفت کنند.
هدف از املا نوشتن چیست؟
واژه “املا” که ریشه عربی دارد، به معنای نوشتن متنی است که به وسیله دیگری بیان یا خوانده می‌شود. در برنامه‌های آموزشی دوره ابتدایی، درس املا اهداف متعددی را دنبال می‌کند که برای تقویت مهارت‌های نوشتاری دانش‌آموزان بسیار حائز اهمیت است. این اهداف شامل موارد زیر است:
- آموزش نوشتن صحیح: هدف اصلی درس املا، یاد دادن نحوه صحیح نوشتن کلمات و جملات به زبان فارسی است. این امر به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا دقت بیشتری در نوشتن داشته باشند و از بروز اشتباهات املایی جلوگیری کنند.
- تشخیص و اصلاح اشکالات املایی: یکی دیگر از اهداف این درس، شناسایی و رفع مشکلات املایی دانش‌آموزان است. با بررسی و تصحیح اشتباهات املایی، دانش‌آموزان می‌توانند توانایی‌های نوشتاری خود را بهبود ببخشند.
- تمرین آموخته‌ها در رونویسی: درس املا به دانش‌آموزان فرصتی می‌دهد تا آنچه را که آموخته‌اند در عمل پیاده کنند. این تمرینات، نوشتن صحیح و دقت در رونویسی را تقویت می‌کند و موجب تثبیت آموخته‌ها می‌شود.
با توجه به اهمیت دقیق نوشتن برای برقراری ارتباط مؤثر در جامعه، توجه به درس املا بسیار ضروری است. علاوه بر اهداف فوق، این درس به تقویت مهارت‌های زیر نیز کمک می‌کند:
- گوش دادن دقیق: دانش‌آموزان باید بتوانند با دقت به گفتار معلم یا فردی که متن را می‌خواند، گوش دهند تا نوشته‌ای بدون اشتباه تهیه کنند.
- تمرکز و توجه به گفتار: توجه به نحوه بیان و تلفظ صحیح کلمات توسط معلم یا فرد دیگر، کمک می‌کند تا دانش‌آموزان بتوانند کلمات را به درستی بنویسند.
- آمادگی برای نوشتن فعال: درس املا دانش‌آموزان را برای مراحل پیشرفته‌تر نوشتن، مانند جمله‌سازی و انشا، آماده می‌کند. این آمادگی به گذار از نوشتن غیرفعال به نوشتن فعال کمک می‌کند و مهارت‌های نوشتاری را بهبود می‌بخشد.
در نتیجه، درس املا نقش بسیار مهمی در آموزش نوشتن صحیح و تقویت توانایی‌های زبانی دانش‌آموزان ایفا می‌کند و از طریق تمرین مداوم و توجه به جزئیات، به بهبود ارتباطات نوشتاری کمک می‌کند.
مطالعه بیشتر: استعدادیابی کودکان
روش‌ها امتحان املا گرفتن از دانش آموزان
در فرآیند آموزش املا، برای رسیدن به نتیجه‌ای مؤثر و بهبود مهارت‌های نوشتاری دانش‌آموزان، می‌توان روش‌های آموزشی را به صورت مراحل زیر تنظیم کرد:
1. انتخاب متن
در این مرحله، معلم باید متن املا را با دقت انتخاب کند و نکات زیر را در نظر بگیرد:
- تنوع جملات: متن باید شامل جملات کامل باشد و از نوشتن کلمات منفرد پرهیز شود. این به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا با ساختار جملات و کاربرد صحیح کلمات آشنا شوند.
- آشنایی با حروف: کلمات موجود در متن باید از حروفی تشکیل شده باشند که قبلاً تدریس شده‌اند. این روش به تسهیل یادگیری و کاهش استرس دانش‌آموزان کمک می‌کند.
- محدودیت منابع جدید: درصد استفاده از کلمات جدیدی که خارج از کتاب‌های درسی هستند، نباید بیشتر از ۲۰ درصد کل کلمات متن باشد. این کار مانع از ایجاد بار اضافی یادگیری می‌شود.
- تنوع جملات: علاوه بر جملات کتاب‌های درسی، استفاده از جملات جدید که با کلمات آموخته شده ساخته شده‌اند، برای تمرین بیشتر مفید است.
استفاده از کلمات مشکل: کلمات و جملات مشکل‌دار از جلسات قبلی باید در متن جدید گنجانده شوند تا پیشرفت دانش‌آموزان ارزیابی شود.
2.نوشتن متن
در این مرحله، معلم متن املا را از روی تخته پاک کرده و با صدای واضح و شمرده حداکثر دو بار می‌خواند. برای کمک به فهم بهتر، متن باید به صورت گروه‌های اسمی یا جملات کامل خوانده شود، نه کلمه به کلمه. این کار به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا با ساختار جمله و معنا آشنا شوند. تکرار متن با سرعت مناسب نیز به دانش‌آموزان کند کمک می‌کند تا زمان کافی برای نوشتن داشته باشند.
3. تصحیح و تحلیل خطا در املا
در این مرحله، معلم با همکاری دانش‌آموزان به بررسی و تصحیح املاها می‌پردازد. معلم ابتدا املای هر دانش‌آموز را بررسی کرده و مشکلات آن را استخراج می‌کند. برای این کار:
- بررسی گروهی: معلم املاها را به نوبت بررسی کرده و مشکلات را بر روی تابلو ثبت می‌کند. برای هر غلط تکراری یک علامت می‌زند و در پایان تعداد خطاها را شمارش می‌کند.
- اولویت‌بندی مشکلات: با تحلیل تعداد خطاها، مشکلات املایی دانش‌آموزان اولویت‌بندی می‌شود تا تمرکز بر روی اشکالات رایج و مهم‌تر باشد.
4. تمرین و تقویت
در این مرحله از آموزش، معلم با بهره‌گیری از تمرینات متنوع به تقویت توانایی نوشتاری دانش‌آموزان می‌پردازد. این تمرینات شامل حرف‌نویسی و کلمه‌نویسی است که دقت در نوشتن حروف و کلمات را بهبود می‌بخشد، و همچنین کلمه‌سازی و جمله‌سازی که به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا با استفاده از اصول یادگرفته شده، کلمات و جملات جدید بسازند. این روش‌ها به تدریج مهارت‌های املا را در دانش‌آموزان تقویت کرده و به کاهش اشتباهات املایی آن‌ها کمک می‌کند.
برای بهبود مهارت‌های املا، پیشنهاداتی ارائه شده است که شامل دقت در مشق و تصحیح خطاها، تقویت مهارت‌های دست‌ورزی، و اطمینان از شناخت حروف الفبا است. معلمان بر بررسی دقیق تکالیف شب و توجه ویژه به دانش‌آموزان کند نویس نیز تأکید دارند. همچنین، از حرکات اضافی هنگام گفتن املا باید پرهیز شود، و دانش‌آموزان ممتاز می‌توانند به عنوان الگو برای دیگران عمل کنند. وضعیت نشستن دانش‌آموزان، استفاده از کارت‌های تندخوانی، و ترکیب صامت و مصوت‌ها از دیگر روش‌های پیشنهادی است.
علاوه بر این، تلفظ صحیح حروف و تصحیح خودکار املا نیز به عنوان ابزارهای کلیدی برای ارتقاء مهارت‌های نوشتاری دانش‌آموزان در نظر گرفته شده است.برنامه‌های اجرایی برای پیاده‌سازی این پیشنهادات شامل آموزش حروف مشکل‌ساز، یادداشت اشتباهات رایج و نظارت دقیق بر مشق دانش‌آموزان است. این اقدامات به بهبود عملکرد دانش‌آموزان در زمینه املا کمک کرده و موجب ارتقاء کلی مهارت‌های نوشتاری آن‌ها می‌شود.
روش انجام راه جدید
برای بهبود مهارت‌های املا دانش‌آموزان، برنامه‌ای ویژه با همکاری اولیا ترتیب داده شد که به صورت خصوصی و روزانه یک ساعت در محل معین برگزار می‌شد. در مرحله اول، تمرکز بر آموزش حروف الفبای فارسی بود. هر روز، حروفی که برای دانش‌آموزان مشکل‌ساز بود، تدریس و تمرین می‌شد و دانش‌آموزان به کلمه‌سازی با این حروف پرداخته و از جدول الفبا و کارت‌های تندخوانی برای یادگیری بهتر استفاده می‌کردند.
پس از یک هفته، تدریس به کتاب فارسی دوم منتقل شد. در این مرحله، ابتدا یک پاراگراف از درس قرائت و سپس دانش‌آموزان به دقت آن را می‌خواندند. آن‌ها کلمات غلط خوانده شده را در دفتر یادداشت کرده و این اشتباهات در دفعات بعدی تکرار و تمرین می‌شد.
زمانی که دانش‌آموزان در خواندن درس جدید مهارت کافی کسب کردند، تمرین نوشتن آغاز شد. در این مرحله، سعی می‌شد متن‌ها ابتدا خوانده شده و سپس نوشته شوند. این روش به تدریج بهبود وضعیت دانش‌آموزان را به دنبال داشت. پیشرفت به حدی بود که قبل از شروع تدریس خصوصی، آن‌ها قادر به نوشتن بیش از سه یا چهار کلمه در زنگ املا نبودند و با مشکلات زیادی مواجه بودند، اما پس از تدریس خصوصی، توانستند متن‌های املا را به درستی بنویسند و نمرات بالاتری کسب کنند.
مشکل دیگری که به وجود آمد، غلط نویسی در کلمات با حروف عربی بود. برای غلبه بر این مشکل، کلمات دارای حروف عربی زیر خط کشیده شده و به طور مکرر قرائت و نوشته شدند تا در ذهن دانش‌آموزان تثبیت شوند.
پس از بیست جلسه، پیشرفت قابل توجهی مشاهده شد به‌گونه‌ای که معلم پایه دوم نمی‌توانست باور کند که این دانش‌آموزان همان کسانی هستند که بیست روز پیش با مشکلات زیادی مواجه بودند. این پیشرفت در درس املا بهبود قابل توجهی در شرکت در کلاس و پیشرفت در سایر درس‌ها به دنبال داشت.
گرد آوری اطلاعات (شواهد 2)
برای بررسی پیشرفت‌های چشمگیر دانش‌آموزان، مدیر مدرسه گزارشی از روند کار و نتایج حاصل شده را در جلسه شورای معلمان ارائه داد تا معلمان دیگر از این تجربیات بهره‌برداری کنند. در این گزارش، مدیر به بررسی و تحلیل دقیق روش‌های بکار گرفته شده برای بهبود ضعف‌های املای دانش‌آموزان پرداخت و از من خواست نظراتم را در مورد این روش‌ها بیان کنم.
در این زمینه، به نکات زیر اشاره کردم:
- تمرکز ویژه بر روی دانش‌آموزان ضعیف و کند نویس: توجه خاص به این گروه از دانش‌آموزان برای شناسایی مشکلات خاص آن‌ها و ارائه کمک‌های فردی ضروری است. این توجه به بهبود عملکرد آن‌ها به طور قابل توجهی کمک کرده است.
- استفاده از معلمان پرانرژی و فعال در پایه اول: معلمان با انرژی بالا که توانایی اجرای تمرینات مکرر و ارائه ابتکارات جدید را دارند، نقش مهمی در موفقیت این برنامه ایفا کردند. این معلمان با روش‌های خلاقانه و انگیزه بالا توانستند به پیشرفت دانش‌آموزان کمک کنند.
- رعایت مراحل مشخص در تدریس املا: اجرای دقیق مراحل مشخص شده برای گفتن املا، که شامل قرائت صحیح متن و تمرینات منظم است، از عوامل کلیدی در بهبود عملکرد دانش‌آموزان بود. رعایت این مراحل کمک کرده تا فرآیند یادگیری به درستی پیش برود.
- ارتباط مؤثر با اولیای دانش‌آموزان، به ویژه دانش‌آموزان ضعیف: برقراری ارتباط مستمر با اولیا برای اطلاع‌رسانی در مورد پیشرفت‌های تحصیلی و همکاری در راستای حل مشکلات آموزشی، اهمیت زیادی دارد. این ارتباط به ارتقاء انگیزه و تلاش دانش‌آموزان کمک کرده و نتایج مثبتی به دنبال داشت.
با به اشتراک گذاشتن این تجربیات و نکات، هدف ارتقای کیفیت آموزش و بهره‌برداری بهتر از روش‌های موفق برای سایر دانش‌آموزان و معلمان در مدرسه است.
مطالعه بیشتر: افزایش اعتماد به نفس در کودکان
بازی های موثر برای تقویت املا
به دلیل اینکه روش‌های پیشرفته و تجهیزات خاص ممکن است برای همه مدارس قابل دسترس نباشد، ضروری است که به رویکردهای ساده‌تر و کاربردی‌تر توجه کنیم که بتوانند به راحتی توسط معلمان و خانواده‌ها در خانه و مدرسه اجرا شوند. در این راستا، پیشنهاداتی مبتنی بر بازی برای تقویت مهارت‌های دیکته‌نویسی ارائه می‌شود که نیاز به تجهیزات خاصی ندارند و می‌توانند به راحتی در کلاس درس یا خانه پیاده‌سازی شوند:
- برگه‌ی مچاله شده: در این فعالیت، کلمات کلیدی را روی کاغذ نوشته و آن‌ها را مچاله می‌کنیم. سپس، این کاغذهای مچاله شده را به دانش‌آموزان می‌دهیم و از آن‌ها می‌خواهیم که کلمات مورد نظر را پیدا کنند و با کلمات دیگر گروه‌ها جمله بسازند. این روش باعث می‌شود که یادگیری املا به شکل بازی و سرگرمی انجام شود و همچنین مهارت‌های اجتماعی و همکاری را تقویت کند.
- املای آبی: در این روش، دانش‌آموزان به حیاط مدرسه برده می‌شوند و با استفاده از آب و فشار قوطی، کلمات را روی زمین می‌نویسند. این فعالیت برای دانش‌آموزانی که مشکل حرکتی دارند و نیاز به تمرین بیشتری برای نوشتن دارند، بسیار مفید است و به تقویت عضلات و هماهنگی دست و چشم آن‌ها کمک می‌کند.
- روش توپی: کلمات کلیدی یا مشکلات املایی را روی کاغذ نوشته و روی توپ چسبانده می‌شود. معلم توپ را به طرف یک دانش‌آموز پرتاب کرده و او باید کلمه را دیده و جمله‌ای را با آن کلمه دیکته کند. این بازی به تقویت مهارت دیکته‌نویسی و افزایش تعامل و همکاری میان دانش‌آموزان کمک می‌کند.
- کلمه‌ی گم شده: چند کلمه را به درستی روی تابلو نوشته و یکی از آن‌ها را پاک می‌کنیم. دانش‌آموزی که از کلاس خارج شده است، باید کلمه‌ی پاک شده را شناسایی کرده و دوباره بنویسد. این بازی به تقویت حافظه و دقت در نوشتن کمک می‌کند و به یادگیری کلمات به‌طور مؤثرتر می‌پردازد.
- نوبت کیه: در این بازی، بخش‌های هر کلمه یا ترکیب‌ها را روی کارت‌ها نوشته و به دانش‌آموزان می‌دهیم. وقتی معلم کلمه‌ای را نام می‌برد، دانش‌آموزان با کارتی که بخشی از آن کلمه را دارد، بیرون می‌آیند و کلمه را روی تخته می‌نویسند. این روش به یادگیری ساختار کلمات و ترکیب‌ها کمک می‌کند و مهارت‌های نوشتاری را تقویت می‌کند.
- اسم، فامیل: این بازی قدیمی با تغییراتی اجرا می‌شود. ستون‌های کمتری برای پاسخ‌ها وجود دارد و تنها صدای اول کلمه‌ی مورد نظر نوشته می‌شود. این فعالیت می‌تواند در منزل نیز انجام شود، به شرطی که بر دقت و صحیح نویسی تمرکز شود و جنبه رقابتی کاهش یابد.
- روش مشارکتی: کلاس به گروه‌های کوچک تقسیم شده و از هر گروه خواسته می‌شود که جمله‌ای را آماده کرده و آن را به کل کلاس دیکته کند. این فعالیت باعث افزایش مهارت‌های گروهی و تقویت اعتماد به نفس در دیکته‌نویسی می‌شود.
- املای پای تخته: در این روش، تخته به چند بخش تقسیم شده و گروه‌ها باید کلمات یا جملات را روی تخته نوشته و به سایر گروه‌ها نمایش دهند. هر گروه باید اشتباهات را تصحیح کرده و به بهبود دقت نوشتاری کمک کند.
این روش‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که نیاز به تجهیزات خاصی نداشته و می‌توانند به راحتی در شرایط مختلف آموزشی به کار روند و به تقویت مهارت‌های املایی دانش‌آموزان کمک کنند.
جمع بندی
در این مطلب از سایت روانشناسی دکتر دولت یاری به بررسی بررسی نکات مهم اختلال رفتاری کودکان پرداختیم. مجموعه روانشناسی کودکان و نوجوانان دکتر دولت یاری بیش از ۱۵ سال در حوزه کودک و نوجوان و خانواده سابقه کاردرمانی دارد. هدف مجموعه روانشناسی کودکان و نوجوانان دکتر دولت یاری از آموزش‌ها استفاده از جدیدترین متدهای روانشناسی واکسیناسیون روان است. جهت دریافت مشاوره برای درمان اختلال رفتاری کودکان با شماره زیر تماس بگیرید:
شماره مطب: 02632738133
آدرس مطب: کرج، چهارراه طالقانی به سمت میدان شهدا، ساختمان پزشکان آراد، طبقه ۷ واحد ۷۰۲
