درمان اختلال خواب در کودکان
انسان‌ها حدود یک‌سوم از زندگی خود را در خواب به سر می‌برند و این خواب یکی از نیازهای اساسی جسمی و روانی ماست. در سه ماهگی، خواب در نوزاد بیشتر به‌عنوان یک نیاز جسمانی شناخته می‌شود و به تدریج ارتباط آن با فرآیندهای دیگر مانند شیر خوردن کاهش می‌یابد.
از حدود نه تا دوازده ماهگی، نوزادان شروع به نشان دادن تمایلاتی می‌کنند که به‌طور جدی خواب را به چالش می‌کشد. در این سن، کودکان ترجیح می‌دهند بیدار بمانند و با والدین و محیط اطراف خود ارتباط بیشتری برقرار کنند. این رفتار ممکن است به‌ویژه در بزرگ‌ترها نیز دیده شود، جایی که تمایل به تعامل و فعالیت اجتماعی بر نیاز به خواب غالب می‌شود.
خواب یک رفتار بهداشتی اساسی برای حفظ سلامت جسمی و روانی است. در طول خواب، بدن و مغز قادر به ترمیم و بازسازی خود هستند. اگر کودکی خواب کافی نداشته باشد، ممکن است توانایی یادگیری او به شدت تحت تأثیر قرار گیرد و حتی در حافظه‌اش دچار مشکل شود. بنابراین خواب کافی نه تنها بر سلامت جسمی کودکان تأثیر می‌گذارد، بلکه بر رشد روانی آنها نیز تأثیرگذار است.
عدم خواب کافی می‌تواند منجر به اختلالات خواب مختلفی در کودکان شود. این اختلالات می‌توانند شامل بی‌خوابی، خواب‌های آشفته، یا حتی اختلالات خواب ناشی از اضطراب و استرس باشند. شناسایی این اختلالات و درک دلایل آنها برای ارائه درمان‌های مؤثر بسیار حیاتی است. درمان ممکن است شامل تغییرات در محیط خواب، استفاده از روش‌های آرامش‌بخش، یا در برخی موارد مشاوره و درمان‌های رفتاری باشد.
مطالعه بیشتر: اختلال اضطراب در کودکان
انواع اختلال خواب
در ادامه به بررسی انواع اختلال خواب در کودکان میپردازیم:
بی خوابی زیاد نشانه چیست؟
بی‌خوابی مفرط در کودکان می‌تواند نشانه‌های متعددی از مشکلات روانی و جسمی را به همراه داشته باشد. روانشناسان کودک اشاره می‌کنند که برخی از کودکان با چالش‌هایی در خواب رفتن مواجه هستند و ممکن است خیلی زود از خواب بیدار شوند، پیش از آنکه به مقدار کافی استراحت کنند.
این بی‌خوابی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد. به‌طور خاص، اضطراب و افسردگی از رایج‌ترین علل بی‌خوابی در کودکان هستند. کودکانی که در شب‌ها به‌سختی به خواب می‌روند، ممکن است به‌دلیل افکار و نگرانی‌های درونی، دچار اضطراب باشند. این اضطراب می‌تواند ناشی از تغییرات در زندگی، فشارهای اجتماعی یا مشکلات خانوادگی باشد.
از سوی دیگر، کودکانی که به‌طور مکرر و زود از خواب بیدار می‌شوند، ممکن است در حال تجربه افسردگی باشند. احساس ناامیدی، بی‌انگیزگی و غم در این کودکان می‌تواند باعث شود که حتی در زمان خواب هم احساس آرامش نکنند.
بنابراین، شناسایی نشانه‌های بی‌خوابی و تحلیل علل آن از اهمیت بالایی برخوردار است. تشخیص به‌موقع این مشکلات می‌تواند به والدین کمک کند تا با استفاده از روش‌های مناسب درمانی، به کودکانشان در مدیریت این چالش‌ها کمک کنند.
Nightmares یا کابوس ها
کابوس‌ها به‌عنوان تجربیاتی ترسناک و غیرواقعی، معمولاً در خواب کودکان بروز می‌کنند و می‌توانند باعث بیدار شدن ناگهانی آنها شوند. این خواب‌ها نه‌تنها احساس ترس و اضطراب را به کودکان منتقل می‌کنند، بلکه می‌توانند خواب دوباره را برای آنها دشوار سازند و در نتیجه باعث خستگی و بی‌خوابی در طول روز شوند.
این نوع خواب‌ها معمولاً از سنین حدود ۳ سالگی شروع می‌شوند و در میان کودکانی که بین ۶ تا ۱۰ سال دارند، شایع‌تر هستند. در بیشتر موارد، با ورود به سنین نوجوانی و پس از ۱۰ سالگی، تعداد این کابوس‌ها کاهش می‌یابد. با این حال، کابوس‌های مکرر می‌توانند تأثیرات منفی بر سلامت روان کودک بگذارند و احتمال بروز اختلالاتی مانند اختلال استرس پس از سانحه را افزایش دهند.
برای والدین، مهم است که به احساسات و نگرانی‌های کودک در مورد این کابوس‌ها توجه کنند. فراهم کردن محیطی امن و آرام می‌تواند به کودک در مدیریت ترس‌هایش کمک کند. در برخی موارد، مشاوره‌های روان‌درمانی می‌توانند به کودک کمک کنند تا با تجربیات ناخوشایند خواب‌های ترسناک خود مقابله کند و مهارت‌های لازم برای مدیریت استرس و اضطراب را یاد بگیرد.
وحشت های شبانه
وحشت‌های شبانه و کابوس‌ها دو تجربه خواب بسیار متفاوت هستند که هر یک تأثیرات خاص خود را بر کودک دارند. در وحشت‌های شبانه، کودک هرگز به‌طور کامل از خواب بیدار نمی‌شود و به همین دلیل این نوع خواب برای او به اندازه کابوس ترسناک نیست. در واقع، کودک حتی ممکن است بعد از وقوع این وحشت‌ها، هیچ‌گاه نتواند آنها را به یاد آورد. با این حال، والدین ممکن است شاهد ترس و وحشت شدید کودک در این لحظات باشند.
این اختلال خواب غالباً ناشی از اضطراب یا استرس در کودکان است و می‌تواند به‌ویژه در دوره‌های پرتنش مانند تغییرات در زندگی، ورود به مدرسه جدید یا جدایی از والدین بروز کند. در مواجهه با وحشت‌های شبانه، مهم است که والدین به کودک آرامش بدهند و او را در این لحظات تنها نگذارند، اما به هیچ عنوان نباید کودک را از خواب بیدار کنند، زیرا این کار می‌تواند به احساس ترس و آسیب‌پذیری او افزوده و وضعیت را وخیم‌تر کند. در عوض، ارائه حمایت عاطفی و ایجاد یک محیط امن می‌تواند به کودک کمک کند تا این تجربیات را به آرامی پشت سر بگذارد.
مطالعه بیشتر: اختلال خواندن در کودکان
خواب بیش از حد در روز (EDS )
اگر کودک شما با وجود خواب کافی در شب هنوز هم در طول روز احساس خستگی می‌کند، این ممکن است نشانه‌ای از یک اختلال خواب خاص باشد. این اختلالات خواب می‌توانند به علل مختلفی بستگی داشته باشند، از جمله اختلالات تنفسی در خواب مانند آپنه خواب، که باعث می‌شود خواب کودک به‌طور مکرر قطع شود و کیفیت خواب را کاهش دهد.علاوه بر این، اختلالات خواب دیگری مانند خواب‌رفتگی یا خواب‌پرشی نیز می‌توانند باعث خواب آلودگی در طول روز شوند.
برخی کودکان ممکن است به دلایل روانی مانند اضطراب یا استرس دچار بی‌خوابی یا خواب عمیق نشوند، که این نیز می‌تواند منجر به خستگی در ساعات بیداری گردد.در این شرایط، مهم است که والدین به دقت الگوهای خواب کودک را زیر نظر داشته باشند و اگر این مشکل ادامه یافت، به یک متخصص خواب یا روانشناس مراجعه کنند. بررسی دقیق شرایط خواب کودک و شناسایی عوامل تأثیرگذار می‌تواند به یافتن راه‌حل‌های مناسب برای بهبود خواب و کاهش خستگی کمک کند.
شب ادراری
شب‌ادراری در کودکان به‌ویژه در سنین پایین امری نسبتا شایع است و معمولاً نگرانی خاصی ایجاد نمی‌کند. این حالت زمانی به یک موضوع مهم تبدیل می‌شود که کودک بالای پنج سال داشته باشد و به طور مکرر، مثلاً حداقل دو بار در هفته، دچار این مشکل شود.
عوامل مختلفی می‌توانند در بروز شب‌ادراری نقش داشته باشند. از جمله این عوامل می‌توان به تاریخچه خانوادگی شب‌ادراری، تأخیر در رشد، ناتوانی در کنترل مثانه و نیز فشارهای عاطفی اشاره کرد. به‌علاوه، شب‌ادراری می‌تواند تحت تأثیر مسائلی مانند استرس‌های روزمره، تغییرات محیطی یا حتی بیماری‌های عفونی قرار گیرد.
از طرف دیگر، اگر کودک شما به‌طور مکرر شب‌ها رختخوابش را خیس کند و در طول روز احساس خواب‌آلودگی داشته باشد، این می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تری مانند آپنه انسدادی خواب باشد. این اختلال باعث می‌شود کودک در خواب به طور مکرر دچار وقفه شود و در نتیجه خواب کافی و باکیفیتی نداشته باشد. در چنین مواردی، مشاوره با یک پزشک متخصص می‌تواند کمک‌کننده باشد تا به‌طور دقیق‌تری علت‌ها بررسی و درمان مناسب ارائه شود.
چه میزان خواب در کودکان طبیعی است؟
نوزادان معمولاً به خواب بسیار زیادی نیاز دارند و به طور متوسط، روزانه حدود 16 تا 17 ساعت می‌خوابند. در حدود هفته شانزدهم زندگی، آنها به تدریج خواب شبانه و خواب روزانه خود را از هم تفکیک می‌کنند.
در پایان سال دوم، نیاز خواب کودک به حدود 15 ساعت در روز می‌رسد. در این مرحله، ممکن است والدین شاهد “بحران مقاومت به خواب” باشند که نشان‌دهنده تمایل کودک به بیدار ماندن و مقاومت در برابر خواب است.
خواب روزانه کودک معمولاً در سن 4 سالگی به پایان می‌رسد. در یک سالگی، زمان خواب کودک به حدود 13 تا 15 ساعت کاهش می‌یابد. این مقدار خواب در سنین 3 تا 5 سالگی به حدود 12.5 ساعت می‌رسد و در سنین 6 تا 12 سالگی به 9.5 ساعت کاهش می‌یابد. در نهایت، نوجوانان در سنین 13 تا 15 سالگی به طور متوسط به 8.5 ساعت خواب در شب نیاز دارند. این تغییرات در الگوی خواب به طور طبیعی در طول رشد کودک رخ می‌دهد و نشان‌دهنده نیازهای فیزیولوژیکی و روانی آنها در مراحل مختلف زندگی است.
علت اختلال خواب در کودکان چیست؟
اختلالات خواب در کودکان می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد، از جمله ناپختگی سیستم عصبی و وجود اضطراب یا افسردگی. در این زمینه، سیستم لیمبیک مغز که مسئول احساسات و واکنش‌های اضطرابی است، نقش کلیدی ایفا می‌کند. این بخش از مغز نه تنها در کنترل احساسات و رفتارها تأثیرگذار است، بلکه در مراحل خاصی از خواب که خواب‌های پررنگ و رویاها رخ می‌دهد، نیز فعال می‌شود.
تحقیقات نشان داده‌اند که روش‌های درمانی که بر کاهش اضطراب کودکان متمرکز هستند، می‌توانند به بهبود کیفیت خواب آنها نیز کمک کنند. به عبارتی دیگر، کاهش سطح اضطراب می‌تواند به بهبود نشانه‌های خواب کمک کند و به تبع آن، سلامت روان کودک را تقویت نماید.
علاوه بر این، اختلالات خواب در دوران کودکی می‌توانند به عنوان یک علامت هشداردهنده برای خطر افسردگی شدید در بزرگسالی عمل کنند. به همین دلیل، توجه به اختلالات خواب در کودکان اهمیت ویژه‌ای دارد و لازم است والدین و متخصصان به دقت این موضوع را مورد بررسی و تحلیل قرار دهند تا از مشکلات روانی آینده جلوگیری کنند.
مطالعه بیشتر: اختلال رفتاری کودکان
علائم و نشانه‌های اختلال خواب در کودکان
اختلالات خواب در کودکان می‌تواند چالش‌های جدی برای والدین و خود کودک به همراه داشته باشد. اگر فرزند شما در خواب رفتن مشکل دارد و هر شب با بی‌قراری مواجه است، ممکن است به اختلال خواب مبتلا باشد. در اینجا چند نشانه قابل توجه وجود دارد که می‌تواند به شما در تشخیص این مشکل کمک کند:
- پرهیز از خواب: کودک ممکن است در رختخواب دراز بکشد و به مدت طولانی مشغول حواس‌پرتی‌هایی مانند خواندن کتاب، گوش دادن به موسیقی، یا درخواست آب باشد، بدون اینکه به خواب برود.
- مشکل در خواب رفتن: اگر فرزندتان مدام از خواب رفتن ناامید باشد و مدت زیادی طول بکشد تا به خواب برود، این می‌تواند نشانه‌ای از اختلال خواب باشد.
- خواب‌های کوتاه: اگر کودک فقط حدود 90 دقیقه در هر بار خواب، حتی در شب، بخوابد، این موضوع قابل توجه است و ممکن است نشان‌دهنده مشکلات خواب باشد.
- احساس خارش یا ناراحتی: اگر کودک به خارش پاها یا دیگر نواحی بدن خود شکایت کند، این می‌تواند نشان‌دهنده شرایطی مانند سندرم پای بی‌قرار باشد.
- خر و پف کردن: صدای بلند خروپف می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات تنفسی در خواب باشد.
- راه رفتن در خواب یا کابوس: فعالیت‌هایی مانند خوابگردی یا دیدن کابوس‌های مکرر، از دیگر علائم اختلال خواب به شمار می‌آیند.
- دندان قروچه: این رفتار ممکن است به تنش یا استرس در هنگام خواب اشاره کند.
- شب ادراری: این موضوع می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات عاطفی یا فیزیکی باشد.
- مشکل در بیدار شدن: اگر کودک صبح‌ها به سختی بیدار می‌شود، نشان‌دهنده خواب ناکافی است.
- خستگی در طول روز: اگر کودک در طول روز خواب‌آلود و کسل به نظر برسد، این نیز می‌تواند علامت اختلال خواب باشد.
- بدخلقی و تحریک‌پذیری: این حالت‌ها ممکن است ناشی از کمبود خواب کافی باشد.
- عملکرد تحصیلی ضعیف: اگر کودک در مدرسه دچار مشکل شده است، ممکن است خواب ناکافی و کیفیت پایین خواب دلیل این مشکل باشد.
شناسایی این نشانه‌ها و مشاوره با یک متخصص می‌تواند به بهبود کیفیت خواب و در نتیجه بهبود سلامت روانی و جسمی کودک کمک کند.
چرا اختلال خواب در کودکان “حتما” باید پیگیری شوند؟
اختلالات خواب در کودکان نه تنها بر روی خواب آنها تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند عواقب جدی بر رشد جسمی و روانی آنها داشته باشد. خواب به عنوان یک فرآیند حیاتی، نقش بسیار مهمی در تکامل مغز دارد؛ زیرا در این دوران، مغز در حال شکل‌گیری و تقویت ساختارهای مختلف خود است. کمبود خواب می‌تواند به نقص در رشد شناختی، مشکلات یادگیری و کاهش توانایی‌های تحلیلی منجر شود. علاوه بر این، کودکان مبتلا به اختلالات خواب ممکن است در تنظیم احساسات و رفتارهای خود دچار مشکل شوند.
به طور مثال، خستگی و کم‌خوابی می‌تواند باعث بروز رفتارهای تهاجمی و کج‌خلقی در آنها شود، به طوری که والدین ممکن است این مشکلات را به اشتباه به عوامل دیگر نسبت دهند. بنابراین، توجه به علائم اختلال خواب و پیگیری مناسب برای درمان آن، امری ضروری است تا نه تنها به بهبود کیفیت خواب کودک کمک کند، بلکه از بروز مشکلات رفتاری و روانی در آینده نیز جلوگیری نماید.
برای درمان اختلال خواب در کودکان چه باید کرد؟
برای درمان اختلال خواب در کودکان، می‌توانید به رویکردهای زیر توجه کنید:
- تدوین روال خواب منظم: تنظیم یک برنامه خواب ثابت به کودک کمک می‌کند تا ساعت بیولوژیکی خود را تنظیم کند. سعی کنید زمان‌های خواب و بیداری را هر روز در یک ساعت مشخص انجام دهید تا بدن کودک به این عادت عادت کند.
- محیط خواب مناسب: اطمینان حاصل کنید که اتاق خواب کودک آرام و تاریک است. از پرده‌های ضخیم یا وسایل خواب محافظتی استفاده کنید تا نور و صداهای مزاحم را کاهش دهید.
ایجاد روتین قبل از خواب: برای کمک به آرامش کودک، فعالیت‌های آرامش‌بخش مانند خواندن داستان یا گوش دادن به موسیقی ملایم را در نظر بگیرید. این فعالیت‌ها می‌توانند به کودک کمک کنند تا ذهنش را آماده خواب کند. - محدود کردن رسانه‌ها: استفاده از تلویزیون، تبلت و گوشی‌های هوشمند را در ساعات نزدیک به خواب محدود کنید. نور آبی این دستگاه‌ها می‌تواند بر ترشح هورمون ملاتونین تأثیر گذاشته و خواب را مختل کند.
- تشویق فعالیت بدنی: فعالیت‌های بدنی منظم در طول روز می‌تواند به کودک کمک کند تا انرژی خود را مصرف کرده و در نتیجه خواب بهتری داشته باشد. اما توجه داشته باشید که این فعالیت‌ها باید در ساعت‌های نزدیک به خواب انجام نشود.
- مشاوره با متخصص: اگر اختلال خواب کودک ادامه پیدا کرد و راه‌حل‌های خانگی مؤثر واقع نشد، حتماً با پزشک یا متخصص خواب کودکان مشورت کنید تا راهنمایی‌های بیشتری دریافت کنید.
در نهایت، مهم است که به نتایج مثبت و پیشرفت‌های کوچک توجه کنید و صبور باشید. هر کودک به صورت منحصر به فردی به درمان پاسخ می‌دهد، بنابراین ممکن است نیاز به رویکردهای مختلفی برای کمک به خواب بهتر داشته باشید.
مطالعه بیشتر: اختلال شخصیت در کودکان
جمع بندی
اگر کودک شما با اختلالات خواب مواجه است، باید به این نکته توجه کنید که مانند بزرگسالان، کودکان نیز در مواجهه با مشکلات خواب ممکن است نیاز به کمک داشته باشند. بنابراین، نباید از آنها انتظار داشته باشید که به تنهایی بتوانند الگوی خواب خود را بهبود ببخشند.
به جای فشار آوردن به کودک برای خواب بهتر، مهم است که به او حمایت کنید و او را به سمت دریافت مشاوره تخصصی هدایت کنید. مراجعه به روانشناس یا روانپزشک می‌تواند به شناسایی ریشه‌های مشکل خواب کمک کند و درمان‌های مناسب را در اختیار شما قرار دهد. با این رویکرد، می‌توانید به کودک کمک کنید تا نه تنها خواب بهتری داشته باشد بلکه احساس راحتی و آرامش بیشتری نیز تجربه کند. همچنین، به یاد داشته باشید که اختلالات خواب در کودکان قابل درمان است و با اقدام‌های مناسب، می‌توان به بهبودی و خواب بهتر دست یافت.
در این مطلب از سایت روانشناسی دکتر دولت یاری به بررسی اختلال خوردن نوجوانان پرداختیم. مجموعه روانشناسی کودکان و نوجوانان دکتر دولت یاری بیش از ۱۵ سال در حوزه کودک و نوجوان و خانواده سابقه کاردرمانی دارد. هدف مجموعه روانشناسی کودکان و نوجوانان دکتر دولت یاری از آموزش‌ها استفاده از جدیدترین متدهای روانشناسی واکسیناسیون روان است. جهت دریافت مشاوره برای درمان اختلال رفتاری کودکان با شماره زیر تماس بگیرید:
شماره مطب: 02632738133
آدرس مطب: کرج، چهارراه طالقانی به سمت میدان شهدا، ساختمان پزشکان آراد، طبقه ۷ واحد ۷۰۲
