تقویت هوش هیجانی کودکان
شما به عنوان والدین وظیفه دارید که فرزندتان را ترغیب کنید تا توانایی‌های ذهنی خود را گسترش دهد. البته این شامل هوش عمومی یا IQ می‌شود؛ اما باید بدانید که تنها این نوع هوش نیست که اهمیت دارد. افزایش هوش هیجانی در کودکان نیز بسیار حیاتی است و نباید نادیده گرفته شود.
هوش هیجانی یا عاطفی (EQ) به معنای توانایی فرد در بیان و مدیریت احساسات خود به شکلی مناسب و در عین حال احترام گذاشتن به احساسات دیگران است. هوش هیجانی مجموعه‌ای از مهارت‌هایی است که کودکان می‌توانند از هر سنی شروع به یادگیری کنند. این مهارت‌ها شامل شناخت احساسات خود، درک احساسات دیگران، مدیریت استرس، همدلی، و توانایی برقراری ارتباط مؤثر می‌شود. با تقویت هوش هیجانی، کودکان می‌توانند روابط بهتری با دیگران برقرار کنند، در مواجهه با مشکلات روزمره بهتر عمل کنند و زندگی رضایت‌بخش‌تری داشته باشند.
فایده افزایش و ارتقاء هوش هیجانی کودکان چیست؟
- در سال‌های اخیر، تحقیقات نشان داده‌اند که هوش هیجانی برای کودکان مزایای متعددی به همراه دارد که تأثیرات مثبت آن در طول زندگی ادامه دارد. در زیر به برخی از این مزایا و دلایلی که هوش هیجانی یک دارایی ارزشمند است، اشاره شده است:
- ارتباط بین EQ و IQ: کودکانی که دارای هوش هیجانی بالاتری هستند، معمولاً در آزمون‌های استاندارد هوشی نیز عملکرد بهتری دارند. این کودکان نه تنها نمرات بهتری در این آزمون‌ها کسب می‌کنند، بلکه در سایر آزمون‌ها نیز موفق‌تر هستند.
- روابط اجتماعی قوی‌تر: مهارت‌های هوش هیجانی به کودکان کمک می‌کند تا در مواجهه با تعارضات بهتر عمل کنند و دوستی‌های عمیق‌تری برقرار کنند. بزرگسالانی که سطح هوش هیجانی بالایی دارند نیز گزارش می‌دهند که در زندگی شخصی و حرفهای خود روابط بهتری دارند.
- پیش‌بینی موفقیت آینده: یک مطالعه ۱۹ ساله که در مجله آمریکایی سلامت عمومی منتشر شده، نشان می‌دهد که مهارت‌های اجتماعی و عاطفی کودک در مهدکودک می‌تواند موفقیت مادام‌العمر را پیش‌بینی کند. کودکانی که در سن ۵ سالگی قادر به اشتراک‌گذاری، همکاری و پیروی از دستورالعمل‌ها هستند، احتمال بیشتری دارند که مدرک دانشگاهی دریافت کنند و تا سن ۲۵ سالگی مشاغل تمام وقت را شروع کنند.
- بهبود سلامت روان: افرادی که دارای هوش هیجانی بالاتری هستند، کمتر به افسردگی و سایر مشکلات روانی مبتلا می‌شوند. این افراد توانایی بهتری در مدیریت استرس و احساسات خود دارند، که به بهبود کلی سلامت روان آنها کمک می‌کند.
- ارتباط با منطق: کودکانی که می‌توانند خود را در مواقع عصبانیت آرام کنند، در شرایط سخت بهتر عمل می‌کنند. همچنین، کودکی که قادر به بیان سالم احساسات خود است، به احتمال زیاد روابط سالم‌تری نسبت به کودکی که در مواقع عصبانیت فریاد می‌زند یا چیزهای بدی می‌گوید، خواهد داشت.
- قابلیت یادگیری: خبر خوب این است که همه کودکان توانایی یادگیری مهارت‌های هوش هیجانی را دارند. آنها فقط نیاز دارند تا بزرگسالانی به آنها این مهارت‌ها را آموزش دهند و محیطی فراهم کنند که در آن بتوانند این مهارت‌ها را تمرین کنند.
این مهارت‌ها شامل شناخت و مدیریت احساسات خود، درک احساسات دیگران، توانایی برقراری ارتباط مؤثر و حل مشکلات به شیوه‌ای سازنده است. آموزش و تقویت هوش هیجانی در کودکان نه تنها به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک می‌کند، بلکه پایه‌ای محکم برای موفقیت‌های آینده‌شان فراهم می‌کند.
10 تکنیک افزایش هوش هیجانی در کودکان
به احساسات کودک خود برچسب بزنیدکودکان باید توانایی شناخت و بیان احساسات خود را داشته باشند. شما می‌توانید با نام‌گذاری احساساتی که فرزندتان تجربه می‌کند، به او در این زمینه کمک کنید. حتی اگر به طور تقریبی احساسی که فرزندتان دارد را تشخیص دهید، می‌توانید به او در شناخت بهتر احساساتش کمک کنید.
به عنوان مثال، اگر فرزندتان به دلیل باختن در یک بازی ناراحت است، می‌توانید بگویید: «فکر می‌کنم الان خیلی عصبانی هستی، درسته؟» یا اگر او به دلیل نرفتن به دیدار مادربزرگ و پدربزرگ غمگین به نظر می‌رسد، می‌توانید بپرسید: «آیا از اینکه امروز نمی‌توانیم به دیدار مادربزرگ و پدربزرگ بریم، ناراحتی؟»
استفاده از کلماتی مانند «عصبانی»، «ناراحت»، «خجالتی» و «دردناک» می‌تواند به فرزندتان کمک کند تا دایره واژگان احساسی خود را گسترش دهد. همچنین، بیان احساسات مثبت نیز اهمیت دارد، بنابراین از کلماتی مانند «شادی»، «هیجان‌زده»، «احساساتی» و «امیدوار» نیز استفاده کنید. این کار به کودکان کمک می‌کند تا طیف گسترده‌تری از احساسات را بشناسند و بهتر بتوانند احساسات خود را به اشتراک بگذارند.
نشان دادن همدلی
وقتی فرزندتان ناراحت است – به‌خصوص اگر به نظر می‌رسد که احساسات او اغراق‌آمیز است – ممکن است وسوسه شوید که احساسات او را نادیده بگیرید. اما این نوع واکنش می‌تواند به کودک شما بیاموزد که احساساتش نادرست یا بی‌اهمیت است.
رویکرد بهتری این است که احساسات او را تأیید کنید و همدلی نشان دهید – حتی اگر دلیل ناراحتی او را به‌طور کامل درک نکنید. به عنوان مثال، اگر فرزندتان به دلیل اینکه به او گفتید تا زمانی که اتاقش را تمیز نکند نمی‌تواند به پارک برود، گریه می‌کند، می‌توانید بگویید: «می‌فهمم وقتی نمی‌توانم کاری را که دوست دارم انجام دهم، ناراحت می‌شوم. گاهی اوقات انجام وظایف سخت است وقتی حوصله‌اش را نداریم.»
وقتی فرزندتان ببیند که شما احساسات او را درک می‌کنید، او کمتر سعی می‌کند احساساتش را با رفتارهای نمایشی نشان دهد. به جای فریاد زدن و گریه کردن، با شما صحبت می‌کند و احساساتش را بیان می‌کند.
روش های مناسب برای ابراز احساسات
برای تقویت مهارت‌های هیجانی کودکتان، از کلمات احساسی در مکالمات روزمره استفاده کنید و درباره آنها صحبت کنید. مثلاً بگویید: «وقتی بچه‌ها را در زمین بازی ناراحت می‌بینم، احساس غمگینی می‌کنم» یا «وقتی می‌دانم دوستانمان برای شام می‌آیند، خیلی خوشحال می‌شوم».
تحقیقات نشان می‌دهد که والدینی که هوش هیجانی بالاتری دارند، احتمال بیشتری دارد که فرزندانی با هوش هیجانی بالا تربیت کنند. بنابراین، تمرکز خود را بر توسعه مهارت‌های هیجانی بگذارید تا به عنوان یک الگوی موثر برای فرزندتان عمل کنید. این کار نه تنها به بهبود ارتباطات خانوادگی کمک می‌کند بلکه به کودک شما کمک می‌کند تا احساساتش را بهتر درک کرده و مدیریت کند.
مطالعه بیشتر: اختلال رفتاری کودکان
افزایش مهارت های مقابله ای سالم
زمانی که کودکان می‌آموزند احساسات خود را درک کنند، نیاز است که یاد بگیرند چگونه به شیوه‌ای سالم با این احساسات کنار بیایند. این که بدانند چگونه خود را آرام کنند، خوشحال کنند یا با ترس‌هایشان مواجه شوند، برای کودکان کوچک پیچیده است.
آموزش مهارت‌های خاص به کودکان می‌تواند بسیار مفید باشد. به عنوان مثال، به کودکتان بیاموزید که در هنگام عصبانیت چند نفس عمیق بکشد تا بدنش آرام شود. یک روش مناسب برای آموزش این است که از او بخواهید از طریق بینی نفس بکشد و از طریق دهان بیرون دهد.
می‌توانید به فرزندتان کمک کنید یک جعبه‌ی آرامش بسازد که به او در تنظیم احساساتش کمک کند. این جعبه می‌تواند شامل یک کتاب رنگ‌آمیزی، یک کتاب جوک مورد علاقه، موسیقی آرام‌بخش و لوسیون‌های خوشبو باشد. این وسایل می‌توانند حواس کودک را مشغول کرده و احساسات او را آرام کنند. اجازه دهید کودک این جعبه را تزئین کند و وسایل دلخواهش را در آن قرار دهد. سپس، هنگامی که او ناراحت است، به او یادآوری کنید که از جعبه آرامش خود استفاده کند و با ابزارهای موجود، احساساتش را مدیریت کند.
توسعه مهارت های حل مسئله
یکی از جنبه‌های مهم پرورش هوش هیجانی در کودکان، یادگیری نحوه حل مشکلات است. پس از شناسایی و توجه به احساسات، نوبت به یافتن راه‌حل برای مشکل می‌رسد.
فرض کنید فرزندتان از این که خواهرش هنگام بازی ویدیویی مدام حرفش را قطع می‌کند، عصبانی است. به او کمک کنید تا حداقل پنج راه‌حل برای این مشکل پیدا کند. این راه‌حل‌ها نباید لزوماً ایده‌های عالی باشند. هدف اولیه این است که ذهنش را باز کند و ایده‌ها را بارش ذهنی کند.
پس از شناسایی پنج راه‌حل ممکن، به او کمک کنید تا مزایا و معایب هر کدام را ارزیابی کند. سپس او را تشویق کنید تا بهترین گزینه را انتخاب کند.
وقتی فرزندتان مرتکب اشتباهی می‌شود، به جای اینکه خودتان مشکل را حل کنید، با او درباره کارهایی که می‌توانست به شکل دیگری انجام دهد و راه‌هایی که می‌تواند مشکلاتش را بهتر حل کند، صحبت کنید. سعی کنید نقش یک مربی را ایفا کنید؛ راهنمایی‌های لازم را ارائه دهید، اما اجازه دهید که او ببیند خودش هم توانایی حل مسالمت‌آمیز و مؤثر مشکلات را دارد.
تبدیل هوش هیجانی به یک هدف دائمی
مهم نیست که فرزند شما چقدر در زمینه هوش هیجانی مهارت دارد، همیشه جایی برای پیشرفت وجود دارد. دوران کودکی و نوجوانی مملو از فراز و نشیب‌هایی است که مهارت‌های آنها را به چالش می‌کشد. بنابراین، سعی کنید مهارت‌سازی را در زندگی روزمره خود بگنجانید و هر روز با فرزند نوجوانتان درباره احساسات صحبت کنید.
از کتاب‌ها و فیلم‌ها به عنوان منابع آموزشی استفاده کنید. در مورد احساساتی که شخصیت‌های داستانی تجربه می‌کنند و راه‌های بهتری که مشکلات آنها می‌توانست حل شود، بحث کنید. همچنین می‌توانید در مورد استراتژی‌هایی که شخصیت‌ها برای رفتار محترمانه با دیگران به کار می‌برند، صحبت کنید.
همچنان که فرزندتان بزرگتر می‌شود، درباره موقعیت‌های واقعی زندگی صحبت کنید. می‌توانید مسائل روزمره‌ای که فرزندتان با آنها مواجه می‌شود یا موضوعاتی که در اخبار می‌خوانید را به گفتگوی خود اضافه کنید. این کار را به یک گفتگوی مداوم تبدیل کنید.
وقتی فرزندتان اشتباهی مرتکب می‌شود، از آن به عنوان فرصتی برای رشد و یادگیری استفاده کنید. اگر به دلیل عصبانیت یا آسیب‌رساندن به احساسات کسی رفتار نامناسبی انجام داد، زمانی را برای بحث درباره اینکه چگونه می‌تواند در آینده بهتر عمل کند، اختصاص دهید. با حمایت و راهنمایی مداوم شما، فرزندتان می‌تواند هوش هیجانی و قدرت ذهنی لازم برای موفقیت در زندگی را توسعه دهد.
مهارت صبوری
در لحظات استرس و عصبانیت، وقتی شما به آرامش خود پایبند می‌مانید و احساسات شدید را به عنوان فرصتی برای برقراری ارتباط می‌بینید، می‌توانید صبر و دلسوزی بیشتری نشان دهید. آرام ماندن شما در هنگام گریه یا فریاد کودک، به کاهش بار احساسی او کمک می‌کند. این باعث می‌شود هر دوی شما بتوانید منطقی‌تر و روشن‌تر فکر کنید و همه چیز را از زاویه‌ای متعادل‌تر ببینید.
یادآوری این نکته مهم است که هیچ ارتباط واقعی و موثری در زمان‌هایی که یکی از طرفین عصبانی است، برقرار نمی‌شود. بنابراین، سعی کنید در این لحظات به خودتان یادآوری کنید که با حفظ آرامش می‌توانید به کودک خود کمک کنید تا احساساتش را بهتر مدیریت کند. با این رویکرد، نه تنها به کودک خود کمک می‌کنید تا احساس بهتری داشته باشد، بلکه ارتباط بین شما نیز تقویت می‌شود و می‌توانید مسائل را به شکلی سازنده‌تر حل کنید.
افزایش درک و پذیرش
وقتی کودکان ناراحت هستند، والدین معمولاً در ذهن خود اینگونه تصور می‌کنند که باید از این فرصت به عنوان یک لحظه آموزشی استفاده کنند. اما گاهی بهتر است این نگرش را کنار بگذارید.
کارشناسانی مانند راس گرین، روانشناس کودک، معتقدند: «کودکان تا جایی که بتوانند بهترین عملکرد خود را دارند» و بری کافمن، روان‌درمانگر، هم بیان می‌کند: «مردم همیشه در حال انجام بهترین کاری هستند که می‌توانند.»
این رویکرد سخاوتمندانه را در نظر بگیرید که حتی اگر فرزندتان ناراحت است، این ناراحتی نشان‌دهنده بهترین تلاشی است که او در آن لحظه می‌تواند انجام دهد و این اشتباهات اشکالی ندارد. نیازی نیست هر موقعیتی را به یک درس تبدیل کنید. به جای آن، گاهی فقط نیاز است که احساسات کودک را بپذیرید و به او فضای لازم را بدهید تا با احساساتش کنار بیاید. این کار می‌تواند به او نشان دهد که او را بدون قید و شرط پذیرفته‌اید و از حمایت شما برخوردار است.
گوش دادن به صبحت های کودکان
گوش دادن دقیق به صحبت‌های بچه‌ها باعث می‌شود آنها احساس کنند شنیده و درک می‌شوند. بسیاری از متخصصان تاکید کرده‌اند که وقتی کودکان احساس می‌کنند شنیده شده‌اند، بهتر می‌توانند به حرفهای والدینشان گوش دهند.
هنگامی که کودکان احساس کنند که والدینشان آنها را درک و پذیرفته‌اند، به والدین خود به عنوان یک پایگاه امن نگاه می‌کنند که در مواقع استرس به آن پناه می‌آورند، نه اینکه از آن فرار کنند. این نوع ارتباطات به تقویت روابط و ایجاد حس امنیت در کودکان کمک می‌کند.
برای نشان دادن اینکه تلاش می‌کنید احساسات کودکان را درک کنید، می‌توانید از تکنیکی به نام “WIG” که مخفف “What I Got” است، استفاده کنید. این تکنیک توسط روانشناس و کارشناس ارتباطات اران میگن معرفی شده است. در این روش، شما تلاش می‌کنید تا آنچه را که کودک گفته است، بازگو کنید تا نشان دهید که آن را فهمیده‌اید.
چند نمونه از این روش “WIG-ing”:
“آنچه من از صحبت‌های شما دریافت کردم این است که احساس می‌کنید دوستتان به شما خیانت کرده است. آیا من درست فهمیدم؟”
“به نظر می‌رسد که از عملکرد خود بسیار ناامید شده‌اید.”
“بگذار ببینم می‌فهمم یا نه. بچه‌های دیگر نیز این کار را انجام می‌دادند و شما فکر می‌کنید معلمتان بین شما تفاوت قائل می‌شود؟ این عادلانه نیست.”
همچنین، برای پرسیدن سوالات بهتر، به جای اینکه از فرزندتان بپرسید چرا از چیزی ناراحت است، بپرسید: “چطور شما را ناراحت می‌کند؟” برای بسیاری از بچه‌ها، این عبارت کمتر چالش‌برانگیز و متهم‌کننده به نظر می‌رسد تا اینکه بپرسید چرا.
این رویکردها به کودکان کمک می‌کند تا احساساتشان را بهتر بیان کنند و به والدین خود اعتماد بیشتری داشته باشند، زیرا می‌دانند که والدینشان به آنها گوش می‌دهند و آنها را درک می‌کنند.
سؤال کردن از کودکان
برای تقویت هوش هیجانی کودکان، ابتدا با دقت به حرف‌هایشان گوش دهید و احساساتشان را تأیید کنید. وقتی فرزندتان احساس کند شنیده شده و پذیرفته شده است، دیگر نیازی به دفاع یا توجیه خود نمی‌بیند. این باعث می‌شود که او به نقش خود در یک مشکل اعتراف کند و به جای مبارزه با شما، آماده باشد تا با شما همکاری کند.
در این مرحله، می‌توانید به سمت کنجکاوی حرکت کنید و سؤالاتی بپرسید تا تجربه فرزندتان را بهتر درک کنید. با این کار، می‌توانید میزان باز بودن او برای شنیدن توصیه‌ها و حتی راه‌هایی برای حل مشکلات را بسنجید.
جمع بندی
در این مطلب از سایت روانشناسی دکتر دولت یاری به بررسی پرورش هوش هیجانی کودکان پرداختیم. مجموعه روانشناسی کودکان و نوجوانان دکتر دولت یاری بیش از ۱۵ سال در حوزه کودک و نوجوان و خانواده سابقه کاردرمانی دارد. هدف مجموعه روانشناسی کودکان و نوجوانان دکتر دولت یاری از آموزش‌ها استفاده از جدیدترین متدهای روانشناسی واکسیناسیون روان است. جهت دریافت مشاوره برای درمان اختلال رفتاری کودکان با شماره زیر تماس بگیرید:
شماره مطب: 02632738133
آدرس مطب: کرج، چهارراه طالقانی به سمت میدان شهدا، ساختمان پزشکان آراد، طبقه ۷ واحد ۷۰۲
